Μύθοι και αλήθειες σχετικά με τα φιδάκια της Παναγίας Λαγκουβάρδας που εμφανίζονται κάθε Δεκαπενταύγουστο

Κάθε χρόνο, λίγες ημέρες πριν την εορτή του Δεκαπενταύγουστου, στον Ιερό Ναό της Παναγίας Λαγκουβάρδας στο Μαρκόπουλο της Κεφαλονιάς, κάνουν την εμφάνισή τους τα λεγόμενα «αγιόφιδα» ή αλλιώς «φιδάκια της Παναγίας». Σύμφωνα με τον εκκλησιαστικό ιστότοπο Romfea.gr, η παράδοση της εμφάνισης τους ξεκίνησε από την εποχή που ο εν λόγω ναός ήταν γυναικείο μοναστήρι. Όπως αναφέρει το σχετικό δημοσίευμα:

Τα φιδάκια

Αργότερα στη περιοχή κτίστηκε γυναικεία Μονή, οι μοναχές της οποίας φρόντιζαν την εικόνα.

Κάποια μέρα καθώς πλησίαζαν πειρατικά πλοία και οι πειρατές κατευθύνονταν προς τη Μονή προκειμένου να την λεηλατήσουν, οι μοναχές προσευχήθηκαν στην Παναγία για να προστατέψει τις ίδιες και το μοναστήρι.

Τότε συνέβη το θαύμα. Το μοναστήρι κυκλώθηκε από φίδια που έτρεψαν τους πειρατές σε φυγή. Αυτό θεωρήθηκε σημάδι από την Παναγία. Έτσι οι μοναχές και η Μονή σώθηκαν.

Από τότε κάθε χρόνο εμφανίζονται φίδια, ακόμα και στο εσωτερικό της εκκλησίας (κρέμονται ακόμα και από τις εικόνες, τις καντήλες ή τα στασίδια), τα οποία αναχωρούν στις 15 Αυγούστου.

Αν κάποια χρονιά δεν εμφανιστούν τα φιδάκια προμηνύεται κάτι κακό για το νησί, όπως το 1940 και το 1953, οπότε το νησί επλήγη από σεισμούς.

Κανείς από τους ειδικούς που έχουν εξετάσει τα φιδάκια δεν μπορεί να τα κατατάξει σε κάποιο από τα γνωστά είδη.

Αυτά είναι γκρίζα, λεπτά και το μήκος τους δεν ξεπερνά το ένα μέτρο. Το δέρμα τους είναι βελούδινο και στο κεφάλι, όπως και την άκρη της γλώσσας τους, σχηματίζεται ένας μικρός σταυρός.

Όπως είναι ευρύτερα γνωστό τα φιδάκια θεωρούνται θαυματουργά και ακίνδυνα, γι’ αυτό και οι πιστοί τα αγγίζουν χωρίς φόβο.

Άλλωστε αποτελούν και έναν από τους κυριότερους λόγους που κάποιος επισκέπτεται το Δεκαπενταύγουστο το νησί.

Πέρα από το θρύλο της προέλευσής των φιδιών όμως, η εμφάνιση τους κάθε χρόνο παρουσιάζεται εδώ και δεκαετίες ως θαύμα ή θεϊκό σημάδι, ενώ πλαισιώνεται και από ισχυρισμούς σχετικά με το υποτιθέμενα άγνωστο είδος τους, τη «θαυματουργή» ξαφνική εμφάνιση και εξαφάνιση τους, την συμπεριφορά τους με τους ανθρώπους, αλλά και τα χαρακτηριστικά τους, ισχυρισμούς τους οποίους θα εξετάσουμε στη συνέχεια.

Σε σχετικό δημοσίευμα του τοπικού ιστότοπου ekefalonia.gr, από τον αρχιμανδρίτη π. Φώτιο Γαβριελάτο, παρατίθεται απόσπασμα από άρθρο του περιοδικού «Ο Φανός της Κεφαλονιάς» το 1968, το οποίο ανέφερε τα εξής:

Φίδια αθώα κι άκακα αναφαίνονται στη γύρω από την εκκλησούλα της Παναγίας της Λαγκουβάρδας λαχτιά, που την ημέρα της Γιορτής ξεθαρρεύουν και μπαίνουν ακόμα και μέσα εις το ναόν. Κι ανεβαίνουν στο τέμπλο, στους κηροστάτες, στις άγιες εικόνες και στέκονται να τα πιάσει και να τα χαϊδέψει ο κάθε προσκυνητής.

Φίδια που λες και συμμετέχουν στη χαρά του πανηγυριού, φίδια που ποτέ δεν δάγκωσαν ούτε ζώο, ούτε άνθρωπο.

Φίδια, τα οποία θα ‘πρεπε να μελετηθούν επιστημονικά, διότι είναι πραγματικά ανεξήγητη η εμφάνισή τους στις 6 Αυγούστου κι η τελεία εξαφάνισή τους στις 15 του ίδιου μήνα.

Εξήγηση εύκολη δεν μπορείς να δώσεις, κρατάς το λόγο σου επιφυλακτικά μην κι ο άλλος σε γελάσει ή την πίστη σου αγνοήσει!!! Μα πολλοί λένε πως το φυσικό φαινόμενο συνυπάρχει με το θρησκευτικό και πορεύονται και κυκλώνονται μαζί μια φορά το χρόνο στην γιορτή της Παναγίας τις 15 Αυγούστου!

Κόσμος πολύς, πιστοί και περίεργοι, κάνουν το σταυρό τους και νιώθουν πως τούτο το σημάδι της εμφάνισης των φιδιών στης Παναγίας είναι καλό και θείο και άφοβο. Και έτσι ησυχάζει το πνεύμα και ορθώνεται η πίστη.

Σε σχόλιό του στο ίδιο δημοσίευμα, ο π. Φώτιος Γαβριελάτος αναφέρει επίσης πως:

Στην Εκκλησία μας δεν υπάρχουν φυσικά φαινόμενα, ούτε συμπτώσεις, ούτε μαγικά στοιχεία, αλλά η αποκάλυψη του Θεού που χαριτώνει τον άνθρωπο και τον καθιστά πραγματικά ελεύθερο από κάθε σατανική πλοκή και τον οδηγεί στην απόκτηση της αλήθειας.

Οι εν λόγω ισχυρισμοί αναπαράγονται συχνά και από ελληνικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, όπως στο παρακάτω παράδειγμα από παλαιότερο ρεπορτάζ της τηλεόρασης του ΣΚΑΪ, το οποίο μιλά για παράξενα φαινόμενα τα οποία δε μπορεί να ερμηνεύσει η επιστήμη:

Αγιόφιδο, ή αλλιώς Telescopus fallax

Ένας από τους κύριους ισχυρισμούς που συνοδεύει την παράδοση αυτή είναι πως κανείς από τους ειδικούς που έχουν εξετάσει τα φιδάκια δεν μπορεί να τα κατατάξει σε κάποιο από τα γνωστά είδη. Ωστόσο, αυτό είναι ψευδές. Όπως αναφέρει ο βιολόγος και ερπετολόγος Ηλίας Στραχίνης, στο ευρετήριο ειδών της ιστοσελίδας του, herpetofauna.gr, τα φιδάκια έχουν αναγνωριστεί και ανήκουν σε γνωστό είδος που ζει κυρίως στη Μεσόγειο. Πρόκειται για το είδος Telescopus fallax που ανήκει στο γένος Telescopus της οικογένειας Colubridae. Στην Ελλάδα κάποιες από τις κοινές ονομασίες του είναι Αγιόφιδο, Γατόφιδο, και Φιδάκι της Παναγίας, ενώ στο εξωτερικό αποκαλείται Ευρωπαϊκό ή Μεσογειακό Γατόφιδο.

Πρόκειται για νυκτόβια φίδια τα οποία, αν και φέρουν δηλητήριο, αυτό είναι ασθενές και ακίνδυνο για τον άνθρωπο, ενώ σπάνια δαγκώνουν. Επιπροσθέτως, τα δόντια που εγχύnουν το δηλητήριο βρίσκονται στο πίσω μέρος του σαγονιού τους, σε θέση που δεν μπορούν να προκαλέσουν έγχυση στον άνθρωπο ακόμα και σε περίπτωση δαγκώματος.

Μια παρουσίαση του είδους από τον κ. Ηλία Στραχίνη στο κανάλι του herpetofauna.gr στο YouTube μπορείτε να δείτε στο παρακάτω βίντεο:

Όπως φαίνεται στο βίντεο, μετά την απομάκρυνση του από την κατοικία όπου βρέθηκε, το φίδι φαίνεται εξοικειωμένο στο χειρισμό του από τον κ. Στραχίνη, γεγονός που υποδεικνύει πως τα συγκεκριμένα φίδια μπορούν να συνηθίσουν την παρουσία τους ανάμεσα σε ανθρώπους.

Σχετικά με τη δυνατότητα εξημέρωσης τους, όπως αναφέρει ο ιστότοπος faunafacts.com, τα φίδια γενικώς μπορούν να εξημερωθούν και να συνηθίσουν την ανθρώπινη επαφή ώστε να μην αντιδρούν στον χειρισμό τους, όχι όμως να γίνουν οικόσιτα. Η εξημέρωση τους είναι ευκολότερη όταν βρίσκονται σε νεαρή ηλικία, δηλαδή στην ηλικία που εμφανίζονται τα αγιόφιδα στον Ιερό Ναό της Παναγίας Λαγκουβάρδας. Γενικώς, εφόσον συνηθίσουν, τα περισσότερα είδη φιδιών παραμένουν ήρεμα γύρω από ανθρώπους, ενώ ορισμένα είδη εγγενώς εκδηλώνουν λιγότερο αμυντική συμπεριφορά.

Αυτό εξηγεί το γεγονός πως τα φιδάκια δεν παρουσιάζουν επιθετική αλλά ούτε και αμυντική συμπεριφορά κατά τον χειρισμό τους τόσο από τους ιερωμένους του Ναού, όσο και από τους πιστούς. Γεγονός στο οποίο ιερωμένοι και πιστοί αποδίδουν θαυματουργή διάσταση, ωστόσο πρόκειται για κάτι φυσιολογικό.

Στο βίντεο του ο κ. Στραχίνης χαρακτηριστικά τονίζει ακόμα πως δεν πρέπει να χειριζόμαστε τα άγρια ζώα χωρίς λόγο διότι στρεσάρονται και κινδυνεύουν να τραυματιστούν.

Τα αγιόφιδα δεν εμφανίζονται με θαυματουργό τρόπο

Στη συνέχεια, αντίθετα με τον ισχυρισμό πως τα φίδια εμφανίζονται με θαυματουργό τρόπο στο εσωτερικό του ναού, στην πραγματικότητα αυτά εμφανίζονται σε συγκεκριμένη βραχώδη περιοχή δίπλα στο ναό, κοντά στο παλιό καμπαναριό το οποίο καταστράφηκε στο σεισμό του 1953. Όπως εξηγεί κάτοικος της περιοχής σε παλαιότερο ρεπορτάζ της εκπομπής «Αληθινά Σενάρια» της ΕΤ3, αυτά βγαίνουν στη συγκεκριμένη περιοχή βραδινές ώρες, και μετά την Παράκληση (σσ: της 6ης Αυγούστου) βγαίνουν και τα πιάνουν, διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει μέχρι και τις πρώτες πρωινές ώρες της επομένης.:

Στα δεξιά της παρακάτω εικόνας διακρίνεται ο Ιερός Ναός Παναγίας Φιδούσας και στα αριστερά της εικόνας ο βραχώδης χώρος που εμφανίζονται τα φιδάκια.

Σε παλαιότερο αγγλικό ντοκιμαντέρ με τίτλο “Holy Snakes of the Virgin Mary” είχαν φιλοξενηθεί δηλώσεις του τότε δημάρχου Μαρκόπουλου Κεφαλλονιάς, κ. Κωνσταντίνου Παντελιου, ο οποίος επιβεβαίωσε το σημείο από το οποίο βγαίνουν τα φιδάκια:

Υπάρχει, πίσω από την εκκλησία, πίσω από τον πέτρινο φράχτη είναι το παλιό καμπαναριό. Εκεί ακριβώς εμφανίζονται τα φίδια κάθε χρόνο. Άλλοτε πιο πολλά, άλλοτε πιο λίγα, αλλά βγαίνουν κάθε χρόνο […]

Στο ίδιο ντοκιμαντέρ είχαν φιλοξενηθεί δηλώσεις του Μητροπολίτη Κεφαλληνίας Σπυρίδων, ο οποίος είχε μίλησε για φυσικό φαινόμενο το οποίο συνδέθηκε με τη θρησκεία:

Όπως αναφέρει ο ιστότοπος herpetofauna.gr, το συγκεκριμένο είδος φιδιού ζει και κυνηγά σε βραχώδεις ή πετρώδεις περιοχές, ενώ τρέφεται κυρίως με σαύρες, μικρά τρωκτικά, και νεοσσούς πτηνών. Συνεπώς, είναι απόλυτα φυσιολογική η εμφάνιση τους σε αυτό το σημείο, αφού εκεί ευδοκιμούν. Επιπροσθέτως, η εμφάνισή τους τις ημέρες πριν την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου δεν αποτελεί θαύμα, καθώς τα θηλυκά γεννούν 5-9 αυγά τα οποία εκκολάπτονται συνήθως στα μέσα Αυγούστου. Όντας νεογνά κατά την περίοδο του Δεκαπενταύγουστου, βγαίνουν από τις φωλιές τους λόγω του ήχου της καμπάνας, (τα φίδια δεν έχουν εξωτερικά αυτιά αλλά αντιλαμβάνονται τις δονήσεις) όπως αναφέρει παλαιότερο δημοσίευμα του ιστότοπου kefalonitikanea.gr:

Στην περιοχή του Μαρκόπουλου, την περίοδο που μας ενδιαφέρει, τα φίδια είναι ακόμη νεογνά ή βρίσκονται σε πολύ νεαρή ηλικία. Λόγω του ήχου της καμπάνας τόσο στις 6 όσο και στις 15 και 16 Αυγούστου, τα φίδια τρομαγμένα ή ενοχλημένα βγαίνουν από τις φωλιές τους και κάνουν αισθητή την παρουσία τους στη γύρω περιοχή αλλά και στην εκκλησία της Παναγίας. Κάποια από αυτά μάλιστα τα φέρνουν οι ίδιοι οι πιστοί στην εκκλησία αφού η μακρόχρονη συνύπαρξη, τους κάνει να γνωρίζουν καλά ότι είναι ακίνδυνα.

H μεταφορά των φιδιών στον Ιερό Ναό γίνεται από ανθρώπους

Μετά την εμφάνιση τους στο συγκεκριμένο χώρο, κάτοικοι της περιοχής, παιδιά, και ιερωμένοι τα μαζεύουν μετά τον εσπερινό της 6ης Αυγούστου και τα μεταφέρουν στο χώρο του ναού. Όπως φαίνεται στο παρακάτω βίντεο, ο ιερωμένος παραδέχεται πως ψάχνουν να τα βρουν και να τα μεταφέρουν στο χώρο του ναού:

Εικονολήπτρια: Μόνο αυτό έχετε βρει;
Ιερωμένος: Μέχρι στιγμής ναι. […] Τώρα, να σας πω την αλήθεια μου, δεν ψάχνουμε, εχθές το βράδυ δηλαδή που βγήκα εγώ μια βόλτα δεν έψαξα παντού, πρέπει να ψάξουμε για να βρούμε […]
Εικονολήπτρια: Βράδυ δηλαδή;
Ιερωμένος: Μόνο νύχτα.
Εικονολήπτρια: Σε τί χώρους;
Ιερωμένος: Πάνω από το παλιό καμπαναριό […]

Ο χρόνος κατά τον οποίο ψάχνουν τα φιδάκια για να τα πιάσουν συνάδει με το είδος τους καθώς, όπως προαναφέραμε, αυτά είναι νυκτόβια.

Επιπροσθέτως, στο παρακάτω βίντεο, ο πατέρας Πέτρος Ανδρεάτος, εφημέριος του Ιερού Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Μαρκόπουλο Κεφαλονιάς, αφού διηγείται στους πιστούς την ιστορία πίσω από την παράδοση, εξηγεί πως:

[…] από τις 6 του Αυγούστου μέχρι τις 15 το μεσημέρι θα βγούνε αυτά τα φίδια και θα έρθουνε μόνα τους επάνω στην εικόνα της Παναγίας. Δηλαδή κάνουμε τον αγιασμό, αφήνουμε την πόρτα ανοιχτή και φεύγουμε. Εάν μέχρι τις 12 του μήνα δεν έχει εμφανιστεί κανένα φίδι, τα ψάχνουμε στο παλιό καμπαναριό, τα βρίσκουμε, και τα φέρνουμε εμείς και τα βάζουμε μέσα στη γυάλα, ας πούμε τα δύο φιδάκια τα δύο πρώτα φιδάκια τα βρήκαμε στην κατηφόρα […] βλέπετε και το τρίτο το μεγάλο το βρήκαμε πιο πάνω εχθές το βράδυ.

Αφού τα μαζέψουν τα τοποθετούν σε γυάλινα κουτάκια, όπως φαίνεται στο παρακάτω βίντεο:

Συνοπτικά, αν και δε μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα κάποιο φίδι να βρεθεί εντός ναού, δεδομένης της εγγύτητας του σημείου όπου βρίσκονται αλλά και οικειότητας που δείχνουν με τους ανθρώπους, εάν αυτό δε συμβεί, οι ιερωμένοι ψάχνουν για να τα βρουν κατά τις βραδινές ώρες και τα μεταφέρουν σε γυάλες εντός του ναού. Συνεπώς, ο ισχυρισμός πως τα φίδια εμφανίζονται με θαυματουργό τρόπο μέσα στην εκκλησία ή έλκονται από μόνα τους σε αυτή, δεν αληθεύει.

Τα αγιόφιδα αφήνονται ελεύθερα μετά τον Δεκαπενταύγουστο

Παράλληλα με τον ισχυρισμό της θαυματουργής εμφάνισής τους, συναντάμε και τον ισχυρισμό της ανεξήγητης εξαφάνισής τους μετά τις 15 Αυγούστου. Η αλήθεια όμως είναι πως μετά τη λειτουργία και την περιφορά της εικόνας της Παναγίας από τον Ιερό Ναό μέχρι το παλιό καμπαναριό, την οποία συνοδεύουν τα φιδάκια μέσα στη γυάλα, ο ιερέας τα αφήνει ελεύθερα, όπως φαίνεται και στο παρακάτω βίντεο:

Τα αγιόφιδα δεν φέρουν λευκό σταυρό στο κεφάλι και τη γλώσσα τους

Ένας ακόμα ισχυρισμός που πλαισιώνει την παράδοση, είναι πως τα αγιόφιδα φέρουν στο κεφάλι και τη γλώσσα τους άσπρες βούλες ή σημάδια που σχηματίζουν σταυρό. Ωστόσο, σε αναζήτηση μας σε φωτογραφίες και βίντεο από το εν λόγω είδος, τόσο σε ιστότοπους του εσωτερικού όσο και του εξωτερικού, παρά τους διαφορετικούς χρωματισμούς τους, δεν εντοπίσαμε σημάδια που να σχηματίζουν σταυρό στο κεφάλι τους. Σε φωτογραφίες όπου εμφανίζεται η γλώσσα τους, δεν παρατηρείται κάποιο σημάδι ή σχήμα σταυρού, καθώς φέρουν διχαλωτή γλώσσα, όπως τα περισσότερα είδη φιδιών. Μπορείτε να δείτε φωτογραφίες παρακάτω:

Συμπέρασμα

Με βάση τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία καθώς και δηλώσεις ιερωμένων, καθίσταται σαφές ότι ο ισχυρισμός πως η εμφάνιση των αγιόφιδων τις ημέρες πριν την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου αποτελεί θαυματουργό γεγονός είναι ψευδής. Σε αντίθεση με δημοσιεύματα που ισχυρίζονται πως κανένας επιστήμονας δεν έχει καταφέρει να τα κατατάξει σε κάποιο είδος, τα φιδάκια ανήκουν στο είδος Telescopus fallax και στην Ελλάδα είναι επίσης γνωστά ως Αγιόφιδα, Γατόφιδα, και Φιδάκια της Παναγίας.

Τα φιδάκια αυτά δεν εμφανίζονται ως εκ θαύματος μέσα στον ναό της Παναγίας Λαγκουβάρδας, αλλά σε συγκεκριμένη βραχώδη περιοχή, περιβάλλον όπου ευδοκιμούν, που βρίσκεται δίπλα στο ναό κοντά στο παλιό καμπαναριό του. Εκκολάπτονται γύρω στα μέσα Αυγούστου και, ως νεογνά ή νεαρής ηλικίας, βγαίνουν τρομαγμένα από τις φωλιές τους από τους ήχους της καμπάνας. Ιερωμένοι, αλλά και απλοί πολίτες και παιδιά ψάχνουν να τα βρουν μετά τον εσπερινό της 6ης Αυγούστου, και στη συνέχεια μεταφέρουν όσα πιάνουν στο εσωτερικό του ναού. Είναι ήρεμα και συνηθίζουν την ανθρώπινη παρουσία χωρίς να δαγκώνουν. Μετά τον Δεκαπενταύγουστο, τα φιδάκια δεν εξαφανίζονται μυστηριωδώς αλλά ελευθερώνονται πίσω στη φύση.

Τέλος, παρά τον ισχυρισμό πως φέρουν λευκό σταυρό στο κεφάλι και στη άκρη της γλώσσας, σε φωτογραφίες και βίντεο του συγκεκριμένου είδους φιδιού, παρά τους διαφορετικούς χρωματισμούς τους, δεν καταφέραμε να εντοπίσουμε τον σχηματισμό σταυρού στο κεφάλι τους, ούτε στη γλώσσα τους.