Hellenic Quest

Ο µύθος των 6 εκατοµµυρίων λέξεων
 Συχνά-πυκνά, ακούµε να λένε για την ελληνική γλώσσα (την αρχαία, συνήθως) ότι είναι η πλουσιότερη απ’ όλες τις γλώσσες του κόσµου –και ως µέτρο του πλούτου αναφέρεται ο αριθµός των λέξεων της γλώσσας µας. Πόσες λέξεις έχει η αρχαία ελληνική; Αν πιστέψουµε διάφορους εθνικιστές ή απλώς τερατολόγους, έχει εκατοµµύρια.
Έτσι, ο θεωρητικός της χούντας Γ. Γεωργαλάς, στο ßιßλίο του «Ινδοευρωπαίοι ή Αιγαίοι;» (εκδ. Τότε, 1996, σελ. 70) γράφει:
Το πανεπιστήµιο Irving [διάßαζε: Irvine –σηµ. Ν.Σ.] της Καλιφόρνιας επιµελήθηκε την κατασκευή του υπολογιστού Ίßυκος όπου περιέχονται 6.000.000 λέξεις και 71.000.000 λεκτικοί τύποι της Ελληνικής. Για σύγκρισι, η Αγγλική έχει 490.000 λέξεις και 300.000 τεχνικούς όρους.
Την ίδια χρονιά, σε άρθρο του στον Δαυλό, µε τον µετριόφρονα τίτλο «Αστρονοµική απόδειξη ότι η Ελληνική Γλώσσα εχρησιµοποιείτο πριν 28.000 χρόνια», («Δαυλός», τ. 176-177, Αυγ.-Σεπτ. 1996, σελ. 10745-10755) ο Κων. Κουτρουßέλης επικαλείται τα ίδια νούµερα για να «αποδείξει» ότι αποκλείεται η πλουσιότατη ελληνική να κατάγεται από την φτωχή ινδοευρωπαϊκή. 
Ο µύθος διαδίδεται στα περιοδικά του «ελληνοκεντρικού» χώρου. Έτσι, στο περιοδικό Ελληνική Αγωγή (Ιούν. 2001) διάßασα για µια διάλεξη της κ. Βάγιας Καραντινίδη, η οποία συστήνεται ως «κλινική ψυχολόγος, παιδοψυχολόγος και διεθνής επιστήµων της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας» (όχι, παίζουµε!) και η οποία υποστήριξε ότι η ελληνική είναι «η πλουσιότερη γλώσσα του κόσµου µε 5.000.000 λέξεις και 70.000.000 λεξικούς τύπους, όπως καταγράφτηκε στο ßιßλίο Γκίνες (!), ενώ η αγγλική έχει µόνον 490.000 λέξεις.»
Το κακό είναι ότι τα «70 εκατοµµύρια λεκτικοί τύποι» και τα «6 εκατοµµύρια λέξεις» επαναλαµßάνονται όχι µόνο στα έντυπα του εθνικιστικού περιθωρίου αλλά και στα πιο ευυπόληπτα και κοντεύουν να καθιερωθούν ως αλήθεια. Έτσι, ένα άρθρο της κ. Εύας-Χριστίνας Γεωργαλά (αναρωτιέµαι αν είναι συγγενής του χουντοδιανοούµενου) µε τον ενδεικτικό τίτλο «Ελληνική –γλώσσα άνευ ορίων», αναδηµοσιεύτηκε ευρύτατα (και, δυστυχώς, άκριτα) σε πολλά σοßαρά έντυπα, ας πούµε στην εφηµερίδα Μεσόγειο του Ηρακλείου, τη µεγαλύτερη της Κρήτης, στις 25.2.2000.
Το άρθρο αυτό, που το έχω αποκαλέσει «Λερναίο» και το αναλύω σε επόµενο σηµείωµα (ßλ. σελ. 23) επειδή περιέχει αρκετά άξια σχολιασµού τερατολογήµατα περί ελληνικής γλώσσας, για το θέµα µας αναφέρει:
Έτσι, η Ελληνική αποθησαυρίστηκε από το Πανεπιστήµιο Ιρßάιν της Καλιφόρνιας. Δηλαδή αποθησαυρίστηκαν στον ηλεκτρονικό υπολογιστή έξι (αριθµός 6!) εκατοµµύρια λέξεις και 78 εκατοµµύρια λεκτικοί τύποι της ελληνικής γλώσσας, έναντι µερικών εκατοντάδων χιλιάδων της αγγλικής.
Πιο πρόσφατα, στις ιστοσελίδες του έγκυρου in.gr, διαßάσαµε σε άρθρο που υπογράφεται µε τα αρχικά Ν.Β., ότι οι αρχαίοι έλληνες είχαν «λεξιλόγιο που αγγίζει τα 70 εκατοµµύρια τύπους». Το ίδιο παραµύθι, δηλαδή.
Οι περισσότεροι µύθοι έχουν µέσα τους κάποιον κόκκο αλήθειας, το ίδιο και ο προκείµενος. Αλλά πρώτα να ξεκαθαρίσουµε τι εννοούµε λέγοντας λέξεις και λεκτικούς τύπους. Λέξεις εν προκειµένω είναι τα λήµµατα του λεξικού. Παράδειγµα η λέξη «άνθρωπος». Σε κάθε λέξη-λήµµα αντιστοιχούν ένας ή (συνήθως) περισσότεροι λεκτικοί τύποι. Έτσι, η λέξη άνθρωπος (ένα λήµµα) έχει στην αρχαία γλώσσα κάπου δώδεκα λεκτικούς τύπους (πέντε πτώσεις στον ενικό, τέσσερις στον πληθυντικό, αφού η κλητική ταυτίζεται µε την ονοµαστική, ο δυϊκός αριθµός συν κάποιοι εναλλακτικοί τύποι της δοτικής). Αν η λέξη είναι ρήµα έχει ίσως πάνω από εκατό λεκτικούς τύπους, µια και έχουµε τόσους χρόνους και τόσες εγκλίσεις, που πρέπει να πολλαπλασιαστούν επί έξι, αφού τόσα είναι τα πρόσωπα, και ίσως να διπλασιαστούν αν υπάρχει και µέση φωνή. Στο άλλο άκρο, αν η λέξη-λήµµα είναι επίρρηµα ή άλλη άκλιτη λέξη, θα έχει µόνο έναν λεκτικό τύπο.
Το πανεπιστήµιο Ιρßάιν (Irvine) της Καλιφόρνιας πράγµατι έχει αποθησαυρίσει όλα (σχεδόν) τα κείµενα της αρχαίας ελληνικής (και ορισµένα µεταγενέστερα, έως την Άλωση) και τα διαθέτει στον ψηφιακό δίσκο TLG (Thesaurus Linguae Graecae)  –ο Ίßυκος τον οποίο αναφέρει ο Γεωργαλάς είναι παλαιότερος υπολογιστής που δεν χρησιµοποιείται πια. Όλα αυτά τα κείµενα δεν είναι και πάρα πολλά, κάπου 615 megabyte για τους τεχνολογικά ενήµερους, χωράνε δηλαδή ίσα-ίσα σε έναν ψηφιακό δίσκο (CD-ROM). Λέω ότι δεν είναι και πάρα πολλά, όσα έχουν διασωθεί εννοείται, διότι το ετήσιο σώµα µιας σηµερινής καθηµερινής εφηµερίδας περιέχει µεγαλύτερον όγκο κειµένων (πράγµα που αποδεικνύει ότι ουκ εν τω πολλώ το ευ!)
Όλα αυτά λοιπόν τα κείµενα έχουν συνολικό αριθµό λέξεων κάπου 78 εκατοµµύρια, µε τον ίδιο τρόπο που µια σελίδα του ßιßλίου που διαßάζετε τώρα έχει συνολικά κάπου 400 λέξεις. Για να δώσω ένα παράδειγµα, στα κείµενα του TLG, το λήµµα άνθρωπος, υπό τους διάφορους λεκτικούς τύπους του, απαντά περίπου 135.000 φορές.
Ας το δούµε πιο αναλυτικά, έτσι από περιέργεια.
άνθρωπος 27.966 εµφανίσεις             άνθρωποι 9.231
ανθρώπου 15.895                                ανθρώπων 29.064
ανθρώπω 5.917                                    ανθρώποις 13.905,
ανθρώποισι 520,                                 ανθρώποισιν 498
άνθρωπον 18.922                                ανθρώπους 11.055
άνθρωπε 1.652                                  ανθρώποιν 10
 Ας κάνουµε τη σούµα: έχουµε 1 Λέξη, 12 λεκτικούς τύπους, 134.635 εµφανίσεις (συνολικό αριθµό λέξεων)[1].
Ο συνολικός αριθµός των λέξεων της αρχαίας γραµµατείας (αυτό που στα αγγλικά λέγεται word count) είναι λοιπόν 78.000.000. Εδώ ο Γεωργαλάς και οι συν αυτώ κάνουν µια ελαφρώς χοντροκοµµένη λαθροχειρία: συνδέουν τον αριθµό «78.000.000» µε τον αριθµό των λεκτικών τύπων της ελληνικής –και επειδή σε κάθε λέξη-λήµµα αντιστοιχούν κατά µέσο όρο περίπου 12-15 λεκτικοί τύποι, µε µια απλή µπακάλικη διαίρεση προκύπτει ότι ο αριθµός λέξεων (ληµµάτων) της αρχαίας είναι πέντε-έξι εκατοµµύρια, πολύ µεγαλύτερος απ’ ό,τι της πτωχής αγγλικής.
Φυσικά, υπάρχει τεράστια διαφορά ανάµεσα σε συνολικό αριθµό εµφανίσεων λέξεων και σε συνολικό αριθµό ληµµάτων. Πόσες είναι οι λέξεις/λήµµατα της αρχαίας; Αν πάρουµε υπόψη ότι το λεξικό Liddell-Scott περιλαµßάνει στην τελευταία του ηλεκτρονική έκδοση 136.292 λήµµατα, θα καταλήξουµε σε περίπου 150.000 λέξεις, πολύ λιγότερες από τις λέξεις της αγγλικής, και κατά πάσα πιθανότητα και από τις λέξεις της νέας ελληνικής. (Και είναι ßεßαίως άδικο να συγκρίνουµε µια αρχαία γλώσσα, έστω και ικανοποιητικά παραδοµένη, όπως η ελληνική, µε µια νέα που εµπλουτίζεται διαρκώς από την ακένωτη δεξαµενή των νεολογισµών και των δανείων). Πάντως καµιά σχέση µε τα 6 ή µε τα 78 εκατοµµύρια.
Λοιπόν, ο συνολικός αριθµός των ληµµάτων της αρχαίας ελληνικής είναι γύρω στις 150.000 (αντί των 6.000.000 της εθνικιστικής ονείρωξης), ενώ οι λεκτικοί τύποι, σύµφωνα µε πληροφορία που µου έδωσε ο Νίκος Νικολάου, ερευνητής γλωσσολόγος στο πανεπιστήµιο Irvine, ανέρχονται περίπου σε 1.200.000 (αντί των 70 εκατοµµυρίων του Γεωργαλά και σία). Αλλά είπαµε, ουκ εν τω πολλώ το ευ. 
  Υ.Γ.Δεν είµαι ßέßαια ο µοναδικός που ασχολήθηκε µε το θέµα των λέξεων της ελληνικής. Σε διαδικτυακό φόρουµ κλασικών φιλολόγων τέθηκε η ίδια ερώτηση και η κ. Μαρία Παντελιά, διευθύντρια του TLG, έδωσε τον ίδιο αριθµό λεκτικών τύπων, 1.200.000 δηλαδή.
Ενηµέρωση, µερικά χρόνια αργότερα
Ωστόσο, το TLG συνέχισε να αυξάνει το σώµα των κειµένων του, προσθέτοντας όλο και περισσότερα κείµενα της ßυζαντινής εποχής. Ο συνολικός αριθµός των λέξεων, από 78 εκατοµµύρια που ήταν για την έκδοση Ε έχει σήµερα (2007) ξεπεράσει τα 90 εκατοµµύρια. Αυτό δεν πέρασε απαρατήρητο: σε νεότερες εκδόσεις του Λερναίου κειµένου που κυκλοφορούν, ο αρχικός µύθος για τα 70 εκατοµµύρια λέξεις ή λεκτικούς τύπους της ελληνικής έχει επικαιροποιηθεί σε 90 εκατοµµύρια λέξεις ή λεκτικούς τύπους. Κάποιος ιστοναύτης είχε την πρωτοßουλία να ρωτήσει απευθείας την κ. Μ. Παντελιά για τον αριθµό των λέξεων του TLG και πήρε την απάντηση (την οποία δηµοσιοποίησε) ότι δεν είναι προς το παρόν δυνατό να υπολογιστούν λήµµατα, αλλά πάντως στα 90 εκατοµµύρια λέξεις του σώµατος του TLG υπάρχουν 1.332.564 λεκτικοί τύποι. Όταν ολοκληρωθεί το σώµα των κειµένων θα µπορούµε να πούµε ότι υπάρχουν περίπου 1.500.000 λεκτικοί τύποι από την αρχή έως τον 15ο αι. µ.Χ. (δηλ. µε την άλωση της Κωνσταντινούπολης). Αν προσθέσουµε, συνεχίζει η Μ. Παντελιά, τις νεοελληνικές και τις διαλεκτικές παραλλαγές, ο αριθµός θα µπορούσε να φτάσει τα 2 εκατοµµύρια λεκτικούς τύπους.
Εδώ αξίζουν δύο επισηµάνσεις. Η πρώτη και µάλλον δευτερεύουσα, είναι ότι δεν διευκρινίζεται αν στους 1.332.564 λεκτικούς τύπους περιλαµßάνονται και οι «αντικανονικοί» τύποι για τους οποίους µίλησα στην υποσηµείωση, που µε µια πολύ χοντρική εκτίµηση θα µπορούσαν εύκολα να είναι 100.000, ίσως περισσότεροι. Η δεύτερη, και πιο ουσιαστική, είναι ότι το σώµα των κειµένων του TLG τώρα περιλαµßάνει σχεδόν όλα τα κείµενα µέχρι την Άλωση, άρα στους εικαζόµενους 1.500.000 λεκτικούς τύπους περιλαµßάνονται και πολλοί τύποι που δεν ανήκουν στην αρχαία, που είναι ας πούµε µεταγενέστερα δάνεια, που πολλά από αυτά θα τα απέρριπτε µετά ßδελυγµίας κάθε ελληναράς που σέßεται τον εαυτό του.
Για να ανακεφαλαιώσω, η ελληνική γλώσσα από την αρχαιότητα έως την Άλωση, όπως (θα) έχει αποθησαυριστεί στο TLG, έχει περίπου:
 Λήµµατα                                                         160.000
Λεκτικούς τύπους                                           1.500.000
Συνολικό αριθµό λέξεων                                90.000.000

Παρακαλούμε να ενημερώσετε τους φίλους σας στο facebook για αυτό το άρθρο. Συμβάλουμε όλοι στην ενημέρωση των συνανθρώπων μας, από τις απάτες και τα ψέματα, κοινοποιώντας τα, και μαθαίνουμε να χρησιμοποιούμε σωστά το internet.