Ο Σωκράτης και το “πείραμα της τριπλής διύλισης”

Ένα από τα πιο γνωστά πλαστά κείμενα, που αποδίδεται στον Σωκράτη και αναπαράγεται για πάνω από μια δεκαετία στο ελληνικό διαδίκτυο, είναι “το τεστ της τριπλής διύλισης”.

Παραδείγματα: ourvoice.gr, pronews.gr, makeleio.gr, healingeffect.gr, diaforetiko.gr, antexeistinalitheia.gr, tilestwra.com

Πως ο Σωκράτης αντιμετώπιζε τους συκοφάντες και τους εύπιστες “μεταφορείς” της κάθε “πληροφορίας”;

Μια μέρα εκεί που ο Σωκράτης έκανε τον περίπατό του γύρω από την Ακρόπολη, συνάντησε κάποιον γνωστό του, ο οποίος του ανακοίνωσε ότι έχει να του πει κάτι πάρα πολύ σημαντικό που άκουσε για κάποιον από τους μαθητές του… Ο Σωκράτης τότε του είπε ότι θα ήθελε, πριν του πει εκείνος τι έχει ακούσει, να τον περάσει από την δοκιμασία της «τριπλής διηθήσεως». -«Τριπλής διηθήσεως;» ρώτησε με απορία ο άλλος. -«Ναι, πριν μου πεις τι άκουσες να λέγεται για τον μαθητή μου θα ήθελα να αφιερώσουμε τρία λεπτά για να φιλτράρουμε αυτό που άκουσες και θέλεις «εμπιστευτικά» να μου πεις. Το πρώτο φίλτρο είναι αυτό της αλήθειας. Είσαι λοιπόν εντελώς σίγουρος ότι αυτό που πρόκειται να μου πεις είναι αλήθεια;».
-«Ε… όχι ακριβώς, απλά το άκουσα όμως και…».
-«Μάλιστα! Άρα δεν έχεις ιδέα αν αυτό που θέλεις να μου πεις είναι αλήθεια ή ψέματα. Ας δοκιμάσουμε τώρα, το δεύτερο φίλτρο, αυτό της καλοσύνης.
Αυτό που πρόκειται να μου πεις για τον μαθητή μου είναι κάτι καλό;» -«Καλό; Όχι, το αντίθετο μάλλον…» -«Άρα, συνέχισε ο Σωκράτης, θέλεις να πεις κάτι κακό για τον μαθητή μου αν και δεν είσαι καθόλου σίγουρος ότι είναι αλήθεια»! Ο τύπος έσκυψε το κεφάλι από ντροπή και αμηχανία.  -«Παρ’ όλα αυτά», συνέχισε ο Σωκράτης, «μπορείς ακόμα να περάσεις την δοκιμασία διότι υπάρχει και το τρίτο φίλτρο: Το φίλτρο της χρησιμότητας. Είναι αυτό που θέλεις να μου πεις κάτι που μπορεί να μου φανεί χρήσιμο;». -«Όχι, δεν νομίζω…» -«Άρα, αφού αυτό που θα μου πεις δεν είναι ούτε αληθινό, ούτε καλό, ούτε χρήσιμο, τότε γιατί θα πρέπει να το ακούσω;» -ΤΙ ΜΕΝΕΙ, ΛΟΙΠΟΝ, ΟΤΑΝ ΜΙΑ ΣΥΚΟΦΑΝΤΙΑ ΠΕΡΝΑΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ «ΤΡΙΠΛΗΣ ΔΙΗΘΗΣΕΩΣ»;
-Ο ΚΕΝΟΣ ΚΑΙ ΨΕΥΔΗΣ “ΛΟΓΟΣ”!
ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΕ ΤΟΝ ΚΑΙ ΑΠΟΦΥΓΕΤΕ ΤΟΝ!

Οι κυριότερες πηγές για τη ζωή του Σωκράτη όπως γνωρίζουμε είναι ο Πλάτωνας, ο Ξενοφώντας, ο Αριστοτέλης κι ο Αριστοφάνης. Η ιστορία όμως αυτή δεν απαντάται σε κανένα γνωστό αρχαίο κείμενο. Επίσης στην αναζήτησή μας στην βάση perseus, με λέξεις ή φράσεις κλειδιά, δεν δίνει κανένα αποτέλεσμα.

Στην Ελλάδα εμφανίζεται το 2008 (από εδώ), μετάφραση ενός κειμένου από τα αγγλικά, το οποίο κυκλοφορούσε τουλάχιστον από το 2003.

Επιπρόσθετα, αναζητήσαμε τη φράση (στα αγγλικά – triple filter test) στο Google Books Ngram Viewer, ένα αρχείο με δυνατότητα αναζήτησης σε εκατομμύρια έντυπες δημοσιεύσεις τους τελευταίους τρεις αιώνες (δυστυχώς μόνο στα αγγλικά) που δείχνει την τάση στη χρήση των λέξεων το οποίο μας έδειξε ότι η φράση εμφανίζεται γύρω στο 1990 για πρώτη φορά και κατόπιν μετά το 2003 (Διάγραμμα 1).

Το ίδιο ή παρόμοιο κείμενο κυκλοφορεί σε διάφορες γλώσσες και αποδίδεται σε διαφορετικό κάθε φορά συγγραφέα.

Για παράδειγμα δείτε την ισλαμική του εκδοχή!

FIFI RAHMATULLAH – Friday, September 12, 2008
DURING the Abbasiyah period, one of the scholars in Baghdad, the capital of Muslim Khilafah at that time, was reputed to hold knowledge in high esteem. One day an acquaintance met the great scholar and said, “Do you know what I just heard about your friend?” “Hold on a minute,” the scholar replied. “Before telling me anything I’d like you to pass a little test. It’s called the Triple Filter Test.” “Triple filter?” “That’s right,” the scholar continued. “Before you talk to me about my friend it might be a good idea to take a moment and filter what you’re going to say. That’s why I call it the triple filter test. The first filter is Truth. Have you made absolutely sure that what you are about to tell me is true?” “No,” the man said, “actually I just heard about it and…” “All right,” said the scholar. “So you don’t really know if it’s true or not. Now let’s try the second filter, the filter of Goodness. Is what you are about to tell me about my friend something good?” “No, on the contrary……” “So,” the scholar continued, “you want to tell me something bad about him, but you’re not certain it’s true. You may still pass the test though, because there’s one filter left: the filter of Usefulness. Is what you want to tell me about my friend going to be useful to me?” “No, not really.” “Well,” concluded the scholar, “if what you want to tell me is neither true nor good nor even useful, why tell it to me at all?” “O ye who believe! Let not some men among you laugh at others: It may be that the (latter) are better than the (former): Nor let some women laugh at others: It may be that the (latter are better than the (former): Nor defame nor be sarcastic to each other, nor call each other by (offensive) nicknames: Ill-seeming is a name connoting wickedness, (to be used of one) after he has believed: And those who do not desist are (indeed) doing wrong.”

Η παραπάνω ιστορία τελειώνει με ένα απόσπασμα της σούρας ελ-Χουτζουρατ al-Hujurat: 11 από το κοράνι. Η μετάφρασή του στα ελληνικά:

Κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι μπορεί έχει εμπνευστεί από τους Νόμους του Μανού (ένα αρχαίο Ινδουιστικό κείμενο που αποδίδεται στον Μανού, προγεννήτορα των ανθρώπων κατά την Ινδουιστική μυθολογία) που λέει τα εξής:

सत्यं ब्रूयात् प्रियञ्च नानृतं ब्रूयात् एष धर्मस्सनातनः – मनुस्मृति ब्रूयात् नाबृतं ब्रूयात् सत्यमप्रियम् प्रियञ्च

Σε (google) μετάφραση λέει κάτι τέτοιο: Μιλήστε την αλήθεια, μιλήστε ευνοϊκά, μην πείτε την αλήθεια ότι δεν είναι ευνοϊκή. Επίσης, μην πείτε την αλήθεια που είναι ευνοϊκή – αυτή είναι η αιώνια θρησκεία.

Τέλος μια ακόμη παραλλαγή μοιάζει με τα λόγια του Ινδού φιλοσόφου Σάι Μπάμπα του Σίρντι (Shirdi Sai Baba 1838 – 1918) :

“Before you speak, ask yourself: Is it kind, is it necessary, is it true, does it improve on the silence?”

“Πριν μιλήσετε, ρωτήστε τον εαυτό σας: Είναι καλό, είναι απαραίτητο, είναι αληθινό, βελτιώνει τη σιωπή;”

Με βάση τα παραπάνω, η ιστορία αποδίδεται ψευδώς στο Σωκράτη.