4 Μύθοι για τη Θεωρία της Εξέλιξης των Ειδών

150 χρόνια έχουν περάσει από τότε που ο Κάρολος Δαρβίνος εξέδωσε το βιβλίο του “On The Origin of Species” όπου έβαζε τις βάσεις για ίσως τη μεγαλύτερη ανακάλυψη στην ιστορία της ανθρωπότητας και της επιστήμης! Με αυτό το βιβλίο μας εξηγούσε με ποιό τρόπο εξελίσσεται η ζωή, και για πρώτη φορά παρουσίασε την ιδέα της “φυσικής επιλογής”, τη διαδικασία με την οποία τα διάφορα πλάσματα καταφέρνουν να επιβιώσουν ή όχι.

Δεν θα μπω στη διαδικασία να περιγράψω τη θεωρία της εξέλιξης και τί λέει για τη ζωή στον πλανήτη, αν και βρίσκω το θέμα ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σε όλη την επιστήμη. Όποιος θέλει να μάθει περισσότερα εδώ θα μπορέσει να βρει πάρα πολλές πληροφορίες γραμμένες με εύκολο τρόπο για όλους, ακόμα και τους άσχετους σαν εμένα.

Σήμερα λοιπόν θα ασχοληθούμε με 4 μύθους που επιμένουν να κυκλοφορούν και να ακούγονται παρόλο που όχι απλώς δεν ισχύουν, αλλά με απλή κατανόηση της θεωρίας βλέπουμε αμέσως πόσο λανθασμένοι είναι. Αλλά στην Ελλάδα η θεωρία της εξέλιξης είναι στο τέλος κάποιου βιβλίου βιολογίας του λυκείου, συνήθως δεν προλαβαίνουν οι καθηγητές να τη διδάξουν πριν τελειώσει η χρονιά και αυτό σίγουρα είναι σύμπτωση μιας και η εκκλησία της Ελλάδας σε καμία περίπτωση δεν σπρώχνει προς αυτή τη κατεύθυνση.

Μύθος 1: Η θεωρία της εξέλιξης είναι απλώς αυτό, μια ακόμα θεωρία.

Το ακούμε συχνά αυτό και οφείλεται στο γεγονός πως η πλειοψηφία του κόσμου χρησιμοποιεί τη λέξη θεωρία για να περιγράψει μια υπόθεση ή μια “μαντεψιά” όπως όταν κάποιος βλέπει μια φωτεινή σφαίρα να διασχίζει τον ουρανό και υποθέτει, θεωρεί, πως αυτό είναι ένα εξωγήινο διαστημόπλοιο. Αυτή η χρήση της λέξης θεωρία βέβαια απέχει πολύ από την επιστημονική που είναι μια λογική, τεσταρισμένη, καλά υποστηριζόμενη εξήγηση για μια σειρά φυσικών γεγονότων.

Αν και οι αποδείξεις για την εξέλιξη των ειδών δεν έρχονται κατά βάση από το εργαστήριο, το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τη γεωλογία όπου ο επιστήμονας δεν μπορεί να γυρίσει πίσω στο χρόνο για να δει τη δημιουργία του φλοιού της γης, ή στη κοσμολογία όπου ο αστρονόμος δεν μπορεί να δει τη δημιουργία μιας μαύρης τρύπας. Υπάρχουν βέβαια και οι εξαιρέσεις όπως το πείραμα του Richard Lenski με τα βακτήρια e-coli όπου παρατηρήθηκε εξέλιξη του είδους μέσα στο εργαστήριο. Ένα πείραμα, έργο τέχνης, το οποίο προτείνω να το διαβάσει όποιος θέλει να δει πως γίνεται ένα πραγματικά επιστημονικό πείραμα.

Μύθος 2: Η σκάλα της προόδου

Ένα συνηθισμένο λάθος που γίνεται με την εξέλιξη είναι πως ο κόσμος την μπερδεύει με την πρόοδο. Με αυτή τη λογική λοιπόν, αν εμείς είμαστε ο τελευταίος, μέχρι τώρα, πίθηκος σε μια μεγάλη σκάλα γεμάτη πιθήκους, αυτό σημαίνει πως είμαστε ο πιο “προχωρημένος”, το “πιο καλό μοντέλο”. Αυτή η λογική είναι λανθασμένη και προκύπτει από άγνοια για την θεωρία της εξέλιξης.

Στα πλάσματα, οι μεταλλάξεις των γονιδίων γίνονται τυχαία και είναι αποτέλεσμα κακής αντιγραφής. Δηλαδή, κατά την αναπαραγωγή, το DNA του ενός πλάσματος αντιγράφεται προκειμένου να χρησιμοποιηθεί από το άλλο που θα γεννηθεί. Ένα από τα γονίδια αντιγράφεται λάθος και αυτό είναι μια μετάλλαξη (είμαστε όλοι μεταλλαγμένοι!!). Η μετάλλαξη αυτή μπορεί να είναι θετική για το πλάσμα (πχ πιο πολύ ασβέστιο στα δόντια), αρνητική (πχ λιγότερο ασβέστιο στα κόκαλα), ή αδιάφορη, δηλαδή να μην το επηρεάζει καθόλου. Αν η αλλαγή αυτή δώσει τη δυνατότητα στο ζώο να τραφεί καλύτερα και να γίνει πιο δυνατό, τότε αυτό θα έχει περισσότερες πιθανότητες να αναπαραχθεί και θα μεταφέρει το μεταλλαγμένο γονίδιο στους απογονούς του. Αυτό δεν σημαίνει πως το ζώο αυτό είναι πιο “προχωρημένο”. Είναι απλώς διαφορετικό.

Έτσι και οι μεταλλάξεις από τις όποιες προέκυψε ο άνθρωπος. Δεν τον έκαναν ανώτερο με κάποιο τρόπο, απλώς του έδωσαν άλλα εργαλεία επιβίωσης από αυτά που είχαν οι άλλοι πίθηκοι και έτσι κέρδισε κάποιο πλεονέκτημα.

Αλλά η διαδικασία της εξέλιξης και η φυσική επιλογή του πιο καλά προσαρμοσμένου ζώου δεν είναι ούτε συνειδητή, ούτε και “βλέπει το μέλλον”. Η μετάλλαξη θα πρέπει να προσφέρει κάτι θετικό στο πλάσμα την ίδια στιγμή που γίνεται, αλλιώς δε θα αλλάξει τίποτα.

Οι αλλαγές δεν προκύπτουν από πιέσεις της φύσης, πχ η πολική αρκούδα δεν έγινε άσπρη για να ταιριάζει με το χιόνι, αλλά έγινε άσπρη και ανακάλυψε πως κρύβονταν καλύτερα στο χιόνι, πως ήταν καλύτερα προσαρμοσμένη σε αυτό. Είναι λογικό να υποθέσουμε πως η μετάλλαξη του άσπρου τριχώματος μπορεί να εμφανίστηκε και σε άλλες αρκούδες που όμως να μην τους προσέφερε τίποτα μιας και ζούσαν μέσα στο πράσινο-καφέ δάσος και μάλιστα να τους δημιούργησε πρόβλημα και να πέθαναν ακριβώς από αυτό το λόγο.

Να σημειώσουμε πως οι περισσότερες μεταλλάξεις δεν έχουν καμία απολύτως συνέπεια.

Μύθος 3: Ο χαμένος κρίκος (The missing link)

Αν υπάρχει μια ιδέα που έχει κυριαρχήσει είναι αυτή του χαμένου κρίκου. Δηλαδή το ζώο που βρίσκεται μεταξύ δύο άλλων αλλά το οποίο δεν έχουμε βρει ακόμα. Πολλοί είναι αυτοί που λένε πως δεν έχει αποδειχθεί πως ο άνθρωπος είχε κοινό πρόγονο με τους πίθηκους διότι δεν έχουμε βρει το ενδιάμεσο πλάσμα, “εκτός και αν μου λες πως μια μέρα ξαφνικά, από μια ένα θηλυκό πίθηκο, γεννήθηκε ο πρώτος άνθρωπος όπως είναι σήμερα”, μου λένε με ύφος 1000 Καρδιναλίων. Πάλι έχουμε άγνοια της θεωρίας της εξέλιξης.

Όπως είπα πιο πάνω, ο άνθρωπος δεν κατάγεται από τον πίθηκο αλλά έχει ένα κοινό πρόγονο με αυτόν. Πριν από μερικά εκατομμύρια χρόνια, υπήρχε ένα πλάσμα που έμοιαζε πιο πολύ με πίθηκο και λιγότερο με άνθρωπο, το οποίο μεταλλάχθηκε σταδιακά σε όλους τους πιθήκους που έχουμε σήμερα και στον άνθρωπο.

Αλλά η ιδέα του χαμένου κρίκου δεν ευσταθεί διότι κανένα νέο είδος δεν γεννιέται από ένα άλλο έτσι ξαφνικά. Η εξέλιξη των ειδών και η φυσική επιλογή παίρνουν χιλιάδες ή και εκατομμύρια χρόνια για να προκαλέσουν τις αλλαγές που βλέπουμε γύρω μας. Άρα, κάποια στιγμή, ο κοινός αυτός πρόγονος γέννησε ένα μωράκι που του έμοιαζε σε όλα εκτός από ένα γονίδιο που το άλλαζε με κάποιο τρόπο. Αυτό το μωράκι όταν μεγάλωσε θα μπορούσε να ζευγαρώσει με τα άλλα πλάσματα του ίδιου είδους, αλλά σταδιακά, και μετά από άλλες μεταλλάξεις, και αρκετά χρόνια, έγινε ένα διαφορετικό είδος με άλλα χαρακτηριστικά το οποίο δεν θα μπορούσε πλέον να ζευγαρώσει με το αρχικό είδος.

Είναι πολύ δύσκολο να ορίσουμε που αλλάζει το ένα χρώμα στο άλλο, αλλά σε βάθος χρόνου η αλλαγή είναι εμφανής.

Συνεπώς από την παραπάνω διαδικασία καταλαβαίνουμε πως δεν υπάρχουν ξεκάθαρα βήματα στην εξέλιξη τα οποία μπορείς να τα ξεχωρίσεις. Η διαδικασία μπορεί να παρομοιαστεί με αυτή που περνάει ένα μωρό για να γίνει ενήλικας. Ας πούμε πως παίρνουμε κάθε μέρα φωτογραφία ένα μωρό μερικών ημερών και συνεχίζουμε να φωτογραφίζουμε μέχρι αυτό το μωρό να γίνει ένας ενήλικας 50 ετών. Αν κοιτάξουμε την πρώτη και τη τελευταία φωτογραφία θα δούμε τεράστια διαφορά. Το ίδιο θα γίνει αν δούμε τις φωτογραφίες της πρώτης ημέρας και μιας άλλης μερικά χρόνια αργότερα. Αλλά αν δούμε τη κάθε μία φωτογραφία, τη μία μετά την άλλη, δεν θα μπορέσουμε να δούμε καμία αλλαγή. Η φωτογραφία της “μέρας 2″ θα είναι ίδια με τη φωτογραφία της “μέρας 1″ και της μέρας 3″.

Το ίδιο γίνεται με την εξέλιξη των ειδών. Η μια μετάλλαξη στην άλλη δεν φέρνει μεγάλες αλλαγές, αλλά όλες οι μεταλλάξεις συσσωρευμένες, στο βάθος του χρόνου, δημιουργούν τα εκατομμύρια διαφορετικά πλάσματα που βλέπουμε γύρω μας.

Για αυτό το λόγο η ιδέα του χαμένου κρίκου είναι λανθασμένη.

Μύθος 4: Ο δυνατότερος επιβιώνει.

Σε αυτή την ιδέα έχει βασιστεί και ο κοινωνικός Δαρβινισμός που λέει το ίδιο μόνο που εφαρμόζεται στους ανθρώπους αποκλειστικά και έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές ως δικαιολογία για τη δολοφονία ανθρώπων που δεν είχαν τα “επιθυμητά” χαρακτηριστικά.

Αλλά η θεωρία της εξέλιξης δεν έχει καμία σχέση με τον κοινωνικό Δαρβινισμό και μάλιστα πουθενά δεν λέει πως ο δυνατότερος επιβιώνει. Η επιβίωση δεν είναι θέμα δύναμης, όπως την καταλαβαίνουμε στην πιο απλή μορφή της (μεγαλύτεροι μύες που σηκώνουν μεγαλύτερα βάρη) και εδώ είναι που ο μύθος αυτός δημιουργεί προβλήματα.

Στη φύση έχουμε πάρα πολλά παραδείγματα όπου ο δυνατότερος δεν επιβιώνει απαραίτητα. Αν το καλοσκεφτούμε, ακόμα και τα περισσότερα σκυλιά είναι δυνατότερα από εμάς, αλλά δεν μπορούμε να ισχυριστούμε με επιτυχία πως αυτά έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης, σίγουρα όχι στον κόσμο που ζούμε τα τελευταία 10-20 χιλιάδες χρόνια.

Ας το δούμε όμως πιο ρεαλιστικά. Αν ένα ζώο αποκτούσε μια μετάλλαξη που έκανε τους μύες του μεγαλύτερους, αυτό δεν είναι απαραίτητα καλό για αυτό. Μεγαλύτεροι μύες χρειάζονται περισσότερη ενέργεια για να χτιστούν και να διατηρηθούν. Όταν στη φύση κάτι μεγαλώνει, τότε κάτι άλλο μικραίνει. Έτσι λοιπόν ένας αρουραίος που έχει πιο δυνατά δόντια από έναν άλλο, μπορεί να είναι σε καλύτερη θέση να σκοτώσει το θήραμα, αλλά το επιπλέον ασβέστιο στα δόντια πάρθηκε από τα κόκαλα που έτσι έγιναν πιο εύθραυστα. Συνεπώς δυνατότερα δόντια δεν σημαίνει και μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης.

Αντιθέτως, η θεωρία της εξέλιξης δεν μιλάει για τον δυνατότερο αλλά αυτόν που έχει προσαρμοστεί καλύτερα στο περιβάλλον. Στην πραγματικότητα κανένα χαρακτηριστικό από μόνο του δεν εγγυάται επιβίωση. Η εξυπνάδα από μόνη της δεν αρκεί, όπως δεν αρκεί η ταχύτητα, ή η αντοχή στο κρύο, ή οτιδήποτε άλλο. Η επιβίωση εξαρτάται από όλα τα χαρακτηριστικά που έχει ένα πλάσμα αλλά και από τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Ένα ζώο που είναι τέλειο να ζει στην έρημο μάλλον θα πεθάνει σε μια ζούγκλα και το αντίστροφο.

Αυτός που επιβιώνει δεν είναι απαραίτητα ο πιο δυνατός, αλλά αυτός που έχει τα χαρακτηριστικά που ταιριάζουν περισσότερο στις συνθήκες στις οποίες ζει.

Συμπέρασμα

Οι παραπάνω μύθοι είναι αποτέλεσμα άγνοιας σχετικά με τη θεωρία της εξέλιξης και, όπως όλοι οι μύθοι που θεωρούνται αληθινοί, εμποδίζουν στη σωστή κατανόηση του θέματος και μάλιστα μπορεί να δημιουργήσουν και προβλήματα, όπως είδαμε και για την περίπτωση του κοινωνικού Δαρβινισμού.

Η ενημέρωση και η γνώση από το σχολείο είναι βασικές αρχές αλλά από εκεί και πέρα εξαρτάται από εμάς να ψάξουμε να βρούμε μια αξιόπιστη πηγή και να γεμίσουμε τα κενά της γνώσης μας, ειδικά σε ένα τόσο κομβικό θέμα όπως η εξέλιξη των ειδών.

Στην εποχή του διαδίκτυου δεν υπάρχουν δικαιολογίες για την άγνοια.

Greek Skeptic

Πηγές:

• Brooks, D.J. 2001. Substantial numbers of Americans continue to doubt evolution as explanation for origins of humans. The Gallup Organization.
• Broom, R. 1950. Finding the Missing Link. London: Watts & Co.
• Butterfield, H. 1965. The Origins of Modern Science. New York: MacMillan.
• CBS News Polls. 2004. Creationism trumps evolution. CBSNEWS.com. Διαθέσιμο εδώ.
• Commager, H.S. 1965. The Nature and Study of History. Columbus, Ohio: Charles E. Merrill Books.
• Dobzhansky, Theodosius. 1973. Nothing in biology makes sense except in the light of evolution. The American Biology Teacher 35:125-129.
• Jackson, J., M. Kirby, W. Berger, K. Bjorndal, L. Botsford, et al. 2001. Historical overfishing and the recent collapse of coastal ecosystems. Science 297:629-637.
• Lin, Q., Q. Chen, L. Lin, and J. Zhou. 2004. The Promoter Targeting Sequence mediates epigenetically heritable transcription memory. Genes & Development18: 2639-2651.
• Mallet, J. 1995. A species definition for the modern synthesis. Trends in Ecology and Evolution 10:294-299.
• National Science Board. 2000. Science and Engineering Indicators. Washington, D.C. US Government Printing Office.
• Petren, K., B.R. Grant, and P.R. Grant. 1999. A phylogeny of Darwin’s finches based on microsatellite DNA length variation. Proceedings of the Royal Society of London B266: 321-329.
• Shanahan, T. 2004. The Evolution of Darwinism: Selection, Adaptation and Progress in Evolutionary Biology. New York: Cambridge University Press.
• Strickberger, M.W. 1985. Genetics. New York: Macmillan.
• Suplee, C. 1999. Fossil find may be that of humans’ immediate predecessor. The Washington Post, April 23. pp. A3, A11.
• Wilson, E.O. 1977. Sociobiology. Harvard, Massachusetts: The Belknap Press of Harvard University Press.
• Sullivan C. and Smith C., June 2005, Getting the Monkey of Darwin’s Back: 4 popular myths about evolution Retrieved from: http://www.csicop.org/si/show/getting_the_monkey_off_darwins_back/