Ο μύθος του παιδιού που “μπορεί να κάνει τα πάντα”.

Πριν λίγο καιρό διάβαζα πως ο τεράστιος Michael Jordan έγινε 51 χρονών. Το θυμάμαι σαν χθες που ήμουν ξύπνιος μέχρι τα χαράματα για να παρακολουθήσω κάθε έναν από τους τελικούς με τη Utah Jazz σε εκείνη την ιστορική σειρά αγώνων. Καθόμουν στο δωμάτιό μου, με μια μικρή φορητή τηλεόραση, γιατί αν έβαζα τη μεγάλη στο καθιστικό θα ενοχλούσα τους υπόλοιπους, και απολάμβανα τους Bulls και τον θρυλικό MJ να κάνουν τα μαγικά τους. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τα αισθήματα που μου δημιουργούνταν βλέποντας αυτούς τους μεγάλους παίκτες ζωντανά. Ένιωθα πως ήταν τιμή μου που είχα τη δυνατότητα να τους απολαύσω και παράλληλα ήθελα όσο τίποτε άλλο να γίνω σαν αυτούς. I wanna be like Mike, ήταν το σύνθημα της εποχής.

Ποιό παιδί δεν ήθελε να γίνει σαν τον Michael Jordan; Ποιό παιδί δεν ήθελε να σηκωθεί από το παρκέ με τη μπάλα στο χέρι και να κάνει τα απίστευτα πράγματα που έκανε ο Jordan, πριν την καρφώσει στο καλάθι; Ακόμα και να μη σου άρεσε το μπάσκετ ήξερες τον Michael Jordan. Ήταν πιο γνωστός από τον Ιησού και το Βούδα μαζί!

Την επόμενη κιόλας μέρα μετά τους τελικούς και τη νίκη των Bulls είχα αποφασίσει πως θα γινόμουν και εγώ Michael Jordan. Θα έβρισκα τρόπο να εκπαιδεύσω το σώμα μου να κάνει τα απίστευτα που έβλεπα στην τηλεόραση.

Δεν πέτυχα πολλά βέβαια, κυρίως γιατί δεν προσπάθησα τόσο πολύ. Η αρχική ορμή έσβησε γρήγορα μιας και 8-10 ώρες την ημέρα τις αφιέρωνα στην οικογενειακή επιχείρηση και όταν είχα χρόνο να παίξω μπάσκετ ή να κάνω προπόνηση, είτε ήμουν πολύ κουρασμένος είτε δεν είχα παρέα.

Σήμερα, στα 42 μου, ξέρω πια πως όσο και αν προσπαθούσα, ότι προπονητικό πρόγραμμα και να ακολουθούσα, δεν θα έφτανα ποτέ σε αυτό το επίπεδο και αυτό είναι και το θέμα με το οποίο θέλω να ασχοληθώ σήμερα.

Μας λένε συνεχώς πως μπορούμε να πετύχουμε τα πάντα αρκεί να το θέλουμε αρκετά και να προσπαθήσουμε πολύ. Αυτό δεν είναι αλήθεια, δεν είναι όμως και ψέμα. Είναι μια από αυτές τις περιπτώσεις που για κάποιους ισχύει και για κάποιους όχι.

Να εξηγήσω.

Ο Michael Jordan και ο κάθε επιτυχημένος αθλητής, τραγουδιστής, καλλιτέχνης, γενικά ο κάθε άνθρωπος που είναι κορυφή στο χώρο του, έφτασε εκεί μέσα από ένα συνδυασμό σκληρής δουλειάς (προπόνησης) και σωστού DNA.

Αν λοιπόν η Celine Dion δεν είχε τις φωνητικές χορδές που έχει, αλλά είχε τις δικές μου τότε θα της ζητούσαν να τραγουδήσει μόνο για να διώχνει τις κατσαρίδες.

Αν ο Einstein δεν είχε το μυαλό που είχε αλλά το δικό μου, τότε δεν θα είχε ανακαλύψει τη Θεωρία της Σχετικότητας αλλά θα έγραφε ένα blog σαν το δικό μου.

Το ίδιο και ο Michael Jordan. Αν ήταν σαν εμένα θα δυσκολευόταν να πηδήξει ανοιχτή εφημερίδα.

Μη με παρεξηγείτε, όλοι οι παραπάνω, αλλά και πολλοί άλλοι, κουράστηκαν, σπούδασαν, προπονήθηκαν μέχρι εξάντλησης για να πετύχουν. Αλλά αν δεν είχαν και τα σωστά γονίδια για αυτή τη δουλειά, όση προπόνηση και πρακτική αν έκαναν, δεν θα έφταναν ποτέ σε αυτό το επίπεδο.

Αυτό που εδώ λέω “γονίδια”, συνήθως το λέμε “ταλέντο”.

Αν ο Michael Jordan δεν είχε ανακαλύψει το ταλέντο του στο μπάσκετ σήμερα μπορεί να ήταν ένας πωλητής αυτοκινήτων. Μπορεί να ήταν καλός πωλητής αλλά μάλλον δεν θα ήταν αυτό που είναι σήμερα.

Που θέλω να καταλήξω;

Πολύ συχνά λέμε στα παιδιά μας πως μπορούν να πετύχουν τα πάντα και είναι αλήθεια πως ακούγεται πολύ όμορφο. Με μια πρόταση δίνουμε στα παιδιά μας ώθηση, αυτοπεποίθηση και διάθεση για να προσπαθήσουν. Μπορεί ο γιος μου μια μέρα να γίνει σαν τον Michael Jordan, δε μπορώ να το αποκλείσω. Αλλά οι πιθανότητες είναι πως μάλλον όχι διότι έχει πάρει τα γονίδιά μου (αν είμαι ο πατέρας του, όπως ισχυρίζεται η Σύζυγος).

Σκεφτείτε το λίγο διαφορετικά. Κάθε χρόνο εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο παίρνουν μια μπάλα μπάσκετ και αρχίζουν από μικρά να παίζουν. Από αυτά, μερικές χιλιάδες κάνουν για πολλά χρόνια σωστή και σκληρή προπόνηση. Κι όμως, από όλα αυτά τα παιδιά, ζήτημα είναι αν κάθε χρόνο ξεχωρίζουν 4-5 που φτάνουν στο υψηλότερο επίπεδο, ένας Cobe Bryant ή ένας Lebron James. Αν όλα τα παιδιά κάνουν την ίδια προπόνηση (πάνω κάτω), γιατί δεν έχουν την ίδια κατάληξη, σε τι διαφοροποιούνται (εξαιρώ τους εξωγενείς παράγοντες όπως οικογένεια, τύχη, κτλ); Στα γονίδια!

Στις περιπτώσεις λοιπόν, στις οποίες βάζουμε στόχους και σπρώχνουμε τα παιδιά μας, πολλές φορές αγνοούμε την κληρονομικότητα και παρουσιάζουμε μια κατάσταση αρκετά ωραιοποιημένη. Είναι αλήθεια πως μου αρέσει πολύ η ιδέα πως ο γιος μου μπορεί να πετύχει οτιδήποτε αποφασίσει να κάνει στη ζωή του, το όνειρο του κάθε γονιού είναι να δει τα παιδιά του επιτυχημένα και ευτυχισμένα. Αλλά όταν του λέω πως μπορεί να πετύχει τα πάντα κάνω το σωστό; Μήπως θα έπρεπε να το χειριζόμαστε διαφορετικά το ζήτημα;

Αν εγώ πω στη κόρη μου αύριο πως μπορεί να τραγουδήσει σαν την Celine Dion αρκεί να εξασκηθεί αρκετά, δεν θα λέω όλη την αλήθεια. Η εξάσκηση, όσο σκληρή και αποφασιστική και αν είναι, θα την πάει έως ένα σημείο. Από εκεί και πέρα θα πρέπει να έχει τα γονίδια για να τραγουδήσει με τέτοια φωνή. Αν λοιπόν καταλάβει μια μέρα πως δεν θα φτάσει στο επιθυμητό επίπεδο ότι και αν κάνει, θα έχουν συμβεί τα παρακάτω:

• Θα την έχω σπρώξει να βάλει ένα στόχο που δεν ήταν ποτέ εφικτός
• Θα έχει χάσει χρόνο (δεν θα είναι χαμένος όλος ο χρόνος, αλλά ίσως θα μπορούσε να τον χρησιμοποιήσει καλύτερα)
• Θα απογοητευτεί αποτυγχάνοντας
• Θα της έχω παρουσιάσει μια πραγματικότητα που δεν είναι 100% σωστή. Προσπαθώ να πω πως θα της έχω πει ψέματα χωρίς όμως να το έχω κάνει. Είναι μια μέση κατάσταση όπου μπορεί να μη λες ψέματα αλλά δεν λες και αλήθεια.

Αντιθέτως, αν συμπεριλάμβανα στην αξιολόγηση των δυνατοτήτων της κόρης μου και τις εμπειρίες που έχω από τη δική μου ζωή, της μητέρας της και όσων περισσότερων συγγενών μπορώ να θυμηθώ, ίσως να είχα δημιουργήσει μια πιο ξεκάθαρη εικόνα για τις δυνατότητές της και να την είχα οδηγήσει καλύτερα.

Αυτό είναι πάντα ένα άγχος που έχω με τα παιδιά μου, αν τους προσφέρω το καλύτερο δυνατό.

Η άποψή μου λοιπόν είναι πως αν δεν είμαι απόλυτα ειλικρινής μαζί τους και αγνοήσω τη δύναμη που έχουν τα γονίδια στη ζωή μας, τότε μάλλον δεν θα τα βοηθήσω όσο πρέπει. Μπορεί η κόρη μου να γίνει μια καλή συγγραφέας αύριο, αλλά αν σπρώχνω οποιοδήποτε όνειρο έχει με την ίδια δύναμη και το επιχείρημα πως “μπορεί να κάνει τα πάντα αρκεί να προσπαθήσει πολύ”, τότε μάλλον δεν έχω κάνει καλά τη δουλειά μου.

Δεν λέω βέβαια να τους κόψουμε τα φτερά ούτε και να μη πιστεύουμε στις δυνατότητες των παιδιών μας. Δεν μπορώ να αποκλείσω την πιθανότητα η κόρη μου να έχει πάρει τα γονίδια κάποιου συγγενή που δεν γνωρίζω και αύριο να γίνει ακόμα μεγαλύτερη από τη Celine Dion! Γιατί όχι;

Αυτό που λέω είναι πως πρέπει να βοηθάμε τα παιδιά μας να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους (και όχι τα δικά μας) αλλά να είμαστε προσγειωμένοι και να προσπαθούμε να διακρίνουμε τις πραγματικές τους δυνατότητες. Αν το κάνουμε αυτό τότε μακροπρόθεσμα θα μας ευχαριστήσουν.

Ο ψυχολόγος και διδάκτωρ του Harvard, Steven Pinker, στο βιβλίο του “The Blank Slate”, γράφει πόσο λάθος είναι να πιστεύουμε πως ο χαρακτήρας μας δεν επηρεάζεται από τα γονίδιά μας, ή να πιστεύουμε ότι όλοι έχουμε γεννηθεί εντελώς “καθαροί” και σχηματιζόμαστε μόνο από τις εμπειρίες μας.

Αν αυτό ισχύει για τον εγκέφαλο και την προσωπικότητά μας, πόσο μάλλον θα ισχύει για το σώμα μας και τις δυνατότητες που έχει.

Τελικά δεν έγινα ποτέ Michael Jordan, Arnold Schwarzenegger, ή Βαλάντης. Προσπάθησα όμως να βρω το σημείο στο οποίο εγώ υπερέχω και να πατήσω πάνω του προκειμένου να πετύχω τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.

Κάτι τέτοιο πρέπει να κάνουμε και για τα παιδιά μας. Ίσως είναι προτιμότερο να τους λέμε πως μπορούν να ακολουθήσουν όποιο επάγγελμα θέλουν, όποιο δρόμο αυτά επιλέξουν, παρά να κάνει “τα πάντα” και να τα αφήσουμε να βρούνε το δρόμο τους, πάντα με την καλύτερη δυνατή καθοδήγηση.

ΓGreek Skeptic

Περισσότερες πληροφορίες

• Pinker, Steven: The Blank Slate: The Modern Denial of Human Nature, Viking Press, 2002
• Penn & Teller: Bullshit – Exercise vs Genetics: http://www.youtube.com/watch?v=dCYvc9F838E