Ο μύθος της μάγισσας

Διαβολικά όντα που έκαναν μαγικά κι έφτιαχναν φίλτρα υπήρχαν από την αρχαιότητα· αναφέρονται στον Κώδικα του Χαμουραμπί, στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας π.Χ., στον αιγυπτιακό πολιτισμό, την εποχή του Αρσουμπανιμπάλ, τον 7ο αιώνα π.Χ., στη Βίβλο όπου γίνεται λόγος για το λιθοβολισμό νεκρομάντεων και μάντεων.

Ο ελληνικός πολιτισμός γνώριζε μάγισσες όπως τη Μήδεια και την Κίρκη, στους ρωμαϊκούς νόμους των Δώδεκα Πινάκων η μαύρη μαγεία ήταν κολάσιμη και στη λατινική λογοτεχνία συναντάμε μαρτυρίες όπως του Οράτιου και του Απουλήιου.

Από την αρχή, παρότι ήταν γνωστό πως τόσο οι άνδρες (οι μάγοι) όσο και οι γυναίκες (οι μάγισσες) ασκούσαν τη μαύρη μαγεία, εξαιτίας ενός παγιωμένου μισογυνισμού, τη μαγγανεία την ταύτιζαν με το γυναικείο φύλο.

Για τον χριστιανικό κόσμο, μόνο οι γυναίκες θα μπορούσαν να συμμαχήσουν με τον διάβολο. Ήδη κατά τον Μεσαίωνα γίνεται λόγος για το Σαμπάθ, τη διαβολική συνάντηση, όπου οι μάγισσες δεν κάνουν απλώς μαγικά αλλά επιδίδονται και σε όργια, συνάπτοντας ερωτικές σχέσεις με τον διάβολο που έχει μορφή κάπρου, σύμβολο σεξουαλικού πόθου. Τέλος, η εικόνα της μάγισσας που καβαλάει ένα σκουπόξυλο κρύβει έναν προφανή φαλλικό υπαινιγμό.

Ο μύθος δεν είχε γεννηθεί από το πουθενά. Οι επονομαζόμενες μάγισσες ήταν ηλικιωμένες τσαρλατάνες που διατείνονταν πως γνώριζαν θεραπευτικά βότανα και άλλα φίλτρα. Ορισμένες ήταν φτωχές πονηρές γυναίκες που ζούσαν εκμεταλλευόμενες την ευπιστία των ανθρώπων κι άλλες ήταν πράγματι πεπεισμένες πως διατηρούσαν σχέσεις με τον διάβολο και συνιστούσαν κλινικές περιπτώσεις. Γενικότερα, όμως, οι μάγισσες αντιπροσώπευαν μια μορφή λαϊκής υποκουλτούρας.

Κατά τον Μεσαίωνα υπάρχουν έγγραφα καταδίκης των μαγισσών όπως μία Βούλα του Αλεξάνδρου Δ’ το 1258· για μάγους και νεκρομάντεις έκαναν λόγο και οι θεολόγοι, για παράδειγμα ο Άγιος ΜποναΒεντούρα, όταν προειδοποιεί πως «αναλόγως με την λεπτότητα ή την πνευματικότητά τους, οι δαίμονες… μπορούν να διεισδύσουν στο ανθρώπινο σώμα και να το βασανίσουν, εκτός και αν τους εμποδίσει μια ανώτερη δύναμη» (Σχόλιο στους Αφορισμούς, 111, 8). Παρ’ όλα αυτά για τον εκκλησιαστικό κόσμο οι μάγισσες δεν είχαν γίνει έμμονη ιδέα.

Σε αντίθεση με ότι πιστεύουμε σήμερα, ο Μεσαίωνας δεν ήταν η εποχή κατά την οποία ήταν διαδεδομένες οι δίκες των μαγισσών. Αυτό έγινε κυρίως στη σύγχρονη εποχή και αποδεικνύεται από την πλούσια εικονογραφία με θέμα τις μάγισσες που ξεκινά τον 15ο αιώνα. Τον 13ο αιώνα εμφανίζεται η Ιερά Εξέταση η οποία, όμως, ασχολείται κυρίως με τους αιρετικούς. Το 1484 έχουμε μία Βούλα του Ιννοκέντιου Η’ κατά της μαγγανείας, Summis desiderantibus affectibus και ο Πάπας αναθέτει σε δύο ιεροεξεταστές, τον Χάινριχ Κράμερ και τον Γιάκομπ Σπρένγκερ να ασκήσουν αυστηρές διώξεις κατά των μαγισσών.

Οι ίδιοι, μερικά χρόνια αργότερα, θα δημοσιεύσουν το Malleus Maleficarum (Η σφύρα των Μαγισσών), την πιο γνωστή πραγματεία κατά της μαγγανείας όπου υποδείκνυαν το πώς κάποιος μπορούσε να αναγνωρίσει αυτά τα μοχθηρά πλάσματα, πώς να τα ανακρίνει, πώς να τα υποβάλει σε βασανιστήρια, προκειμένου να ομολογήσουν τη σύμπραξή τους με τον διάβολο.

Έτσι οι διώξες και η καταδίκη των μαγισσών στην πυρά ή στην κρεμάλα φτάνουν στο αποκορύφωμά τους μεταξύ 16ου και 18ου αιώνα, όχι μόνο στον καθολικό κόσμο αλλά ιδιαιτέρως στον προτεσταντικό (καθότι ο Λούθηρο τις αποκαλούσε «πουτάνες του Διαβόλου» και τις κατηγορούσε ότι έκλεβαν γάλα, προκαλούσαν καταιγίδες, καβαλούσαν κάπρους και βασάνιζαν τα μωρά στην κούνια τους) και όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά κυρίως στη Νέα Αγγλία, ενώ παραμένουν διάσημες δυστυχώς οι διώξει του Σάλεμ το 1692, όταν απαγχονίστηκαν δεκαεννιά γυναίκες. Οι μάγισσες είχαν ιδιαίτερη θέση στη λογοτεχνία- αρκεί να θυμηθούμε τις μάγισσες του Σαίξπηρ όπως και της Νύχτας Tns Βαλπούργης στον Φάουστ του Γκαίτε. Ενώ ο Καρντάνο το 1557 υποστήριζε παν οι μάγισσες δεν ήταν παρά κάτι προληπτικές γυναικούλες, στη μαγγανεία πιστεύουν ακράδαντα (για να αναφέρουμε μερικούς) ο Γιόχαν Βέγιερ (De praestigiis daemonum, 1564), ο Ζαν Μποντέν (Η δαιμονομανία των μάγων, 1580), ο Μάρτιν ντελ Ρίο (Disquisitionum magicarum libri sex, 1599), ο Φραντσέσκο Μαρία Γκουάτσο (Compendium maleficarum, 1608), ο Τζόζεφ ΓκλάνΒιλ (Saducismus triumphatus, 1681) και τον ίδιο αιώνα σε πολλά κηρύγματα, ο Κότον Μάθερ, ο οποίος είχε αναλάβει κάποιο ρόλο (αν και αμφιλεγόμενο) στις διώξεις του Σάλεμ – ενώ μόνο τον 18ο αιώνα συγγράφεις, όπως ο Ταρταρότι (Περί της νυχτερινής συνευρέσεως των μαγισσών), επιχείρησαν να την απομυθοποιήσουν.

από το βιβλίο του Ουμπέρτο Έκο – Η ιστορία της ασχήμιας

Για την αντιγραφή : antichainletter