Πώς μπορούμε να καταλάβουμε αν μια ανάρτηση είναι hoax

Έχουμε λάβει πολλά μηνύματα από αναγνώστες στα οποία ρωτούν το πως μπορούν να καταλάβουν αν μία δημοσίευση είναι hoax. Σε αυτό το άρθρο θα δούμε τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να υποψιαστούμε για την εγκυρότητα μιας δημοσίευσης που διαβάζουμε στο διαδίκτυο.

Δεν υπάρχει κάποιος απόλυτος κανόνας, καθώς οι διαφορές από hoax σε hoax είναι τεράστιες. Όμως μπορείτε να παρατηρήσετε το αν υπάρχουν κάποια στοιχεία στην δημοσίευση που διαβάζετε, τα οποία θα πρέπει να σας υποψιάσουν ότι κάτι δεν πάει καλά.  Ας δούμε τα βασικά στοιχεία αναλυτικά:

1. Αναπαραγωγή. Αν το κείμενο σας προτρέπει να το αναπαράγετε, αυτό θα πρέπει να σας υποψιάσει. Πολλά hoaxes αναπαράγονται στο ίντερνετ με αυτό τον τρόπο. Αν κανείς δεν το αναπαράγει, το hoax έχει πεθάνει.

2. Συντάκτης. Αν δεν υπάρχει συντάκτης, αυτό είναι ύποπτο. Όσο πιο σπουδαίοι ισχυρισμοί υπάρχουν σε ένα κείμενο, τόσο πιο σημαντική είναι η ύπαρξη του συντάκτη (όπως και το να μην αποτελεί φανταστικό πρόσωπό).

3. Ημερομηνία. Αν αντί για ημερομηνία, το κείμενο παρουσιάζει τον χρόνο κατά τον οποίο εκτυλίσσεται η ιστορία που περιγράφει με λέξεις όπως «χθες, προχθές, την προηγούμενη βδομάδα», αυτό είναι ύποπτο. Όσος χρόνος και να περάσει, το κείμενο  θα μιλάει για κάτι που έγινε «χθες» ή «προχθές», κάτι που κάνει και εύκολη την ανακύκλωση και αναπαραγωγή του και με πιο πρόσφατη ημερομηνία.

4. Ονόματα. Αν το κείμενο που διαβάζετε μιλάει για «τη μικρή Μαρία, τον Γιωργάκη και την θεία Καλλιόπη στο χωριό», αυτό θα πρέπει να σας υποψιάσει. Κατά πάσα πιθανότητα δεν πρόκειται για υπαρκτά πρόσωπα. Αν μάλιστα, αυτά που παρουσιάζεται να περιγράφουν τα πρόσωπα αυτά είναι πολύ σημαντικά, θα έπρεπε να υποψιαστείτε διπλά.

5. Ορθογραφία. Αν στο κείμενο υπάρχουν πολλά ορθογραφικά λάθη, αυτό είναι μια ακόμη ένδειξη ότι δεν έχει δοθεί καμιά προσοχή στο περιεχόμενό του. Ακόμα και αν ο συντάκτης δεν έχει συνειδητό σκοπό να παραπλανήσει, φαίνεται ότι δεν έχει χρόνο να ελέγξει ούτε τα βασικά στοιχεία του κειμένου του, πόσο μάλλον την εγκυρότητά του.

6. Μετάφραση. Αν το κείμενο είναι προϊόν αυτόματης μετάφρασης, τότε αυτό είναι μια ακόμη επίφοβη ένδειξη. Οι μεταφράσεις θα πρέπει να γίνονται πολύ προσεκτικά, ιδιαίτερα όταν έχουμε να κάνουμε με επιστημονικά και ιατρικά θέματα, καθώς ένα μικρό λάθος στη μετάφραση μπορεί να αλλάξει ολόκληρο το νόημα.

7. Φωτογραφίες. Αν το κείμενο συνοδεύεται από φωτογραφίες,που όμως είναι άσχετες με το θέμα, ή αν το θέμα της δημοσίευσης είναι μια συγκεκριμένη φωτογραφία αλλά αυτή έχει άθλια ανάλυση, έχουμε μια καλή ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά. Οι κατασκευασμένες φωτογραφίες συνήθως παρουσιάζονται σε χαμηλή ανάλυση για να μην είναι ορατά τα σφάλματά τους.

8. Ιστορίες. Αν αυτό που διαβάζετε είναι η περιγραφή μιας ιστορίας, χωρίς όμως να παρουσιάζεται κάποιο στοιχείο ή απόδειξη που την τεκμηριώνει, μην την λαμβάνετε σοβαρά υπόψη. Πιθανότατα πρόκειται για μια ιστορία που κάποιος έπλασε.

9. Πικάντικα και πονηρά. Αν το κείμενο περιγράφει μια πικάντικη ροζ ιστορία, μην την πιστέψετε. Η συντριπτική πλειοψηφία από αυτές τις ιστορίες γράφονται για να αυξήσουν την επισκεψιμότητα, καθώς δίνουν τροφή στην περιέργεια των αναγνωστών.

10. Μην πιστεύετε ότι αν κοινοποιήσετε μια φωτογραφία ή ένα κείμενο, οποιαδήποτε εταιρία θα διαθέσει ένα ποσό για κάποιο φιλανθρωπικό σκοπό. Συνήθως αυτά τα μηνύματα αναπαράγονται στο facebook και ισχυρίζονται ψευδώς ότι θα δοθεί ένα μικρό ποσό σε κάποια θεραπεία ή άλλο φιλανθρωπικό σκοπό για κάθε κοινοποίηση ή σχόλιο που θα γίνει.

11. Απίστευτοι ισχυρισμοί. Όσο πιο απίστευτοι και τρελοί ισχυρισμοί υπάρχουν σε ένα κείμενο, τόσο πιο ατράνταχτες αποδείξεις και στοιχεία θα πρέπει να το συνοδεύουν. Αν δεν υπάρχουν, τότε η ανάρτηση πιθανότατα είναι προϊόν φαντασίας του αρθρογράφου.

12. Συνωμοσιολογίες. Το ίντερνετ και οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης είναι το ιδανικό μέσο για τους συνωμοσιολόγους που θέλουν να ψαρέψουν οπαδούς. Να είσαστε πολύ επιφυλακτικοί, ειδικά όταν διαβάζετε ισχυρισμούς χωρίς να υπάρχουν σοβαρά αποδεικτικά στοιχεία.

13. Μη λειτουργικά – ενεργά λινκ. Σελίδες διαγράφονται καθημερινά από το ίντερνετ και είναι πολύ πιθανό να συναντήσετε σε αρκετές  αναρτήσεις κάποιο τέτοιο μη λειτουργικό λίνκ επειδή έχει διαγραφεί η σελίδα (είτε λόγω κάποιου λάθους). Αρκετά τέτοια λινκ είναι μια ακόμη ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά.

14. Λογικά σφάλματα. Αν το κείμενο περιέχει λογικά σφάλματα, τότε μην το πάρετε στα σοβαρά. Για παράδειγμα, δεν μπορεί να μας λέει αλήθεια ένα κείμενο που μιλάει για μια ευρωπαϊκή χώρα ενώ περιέχει τιμές σε αμερικάνικα δολάρια.

15. Υπερβολικοί τίτλοι ή τίτλοι που δεν έχουν σχέση με το κείμενο της ανάρτησης. Τίτλοι που περιέχουν λέξεις όπως «ΣΟΚ, ΣΟΚΑΡΙΣΤΙΚΟ, ΤΡΟΜΕΡΟ, ΦΟΒΕΡΟ, ΑΠΙΣΤΕΥΤΟ», ή που μετά την ανάγνωση του άρθρου γίνεται αντιληπτό ότι δεν έχουν σχέση με την ανάρτηση, ή που περιλαμβάνουν πολυάριθμα θαυμαστικά (!!!!!!!!!!!!!!!), είναι εύκολο να καταλάβετε ότι μπαίνουν μόνο για να εκμεταλλευτούν την περιέργειά σας και να αυξήσουν την επισκεψημότητα της σελίδας.

16. Αδικαιολόγητα λάθη. Δε μιλάμε για απλά ορθογραφικά λάθη, αλλά για τρανταχτά αδικαιολόγητα λάθη. Δεν μπορεί σε ένα άρθρο που μας εμφανίζει π.χ. ένα email απάντηση από μια εταιρία, το όνομα της εταιρίας να είναι γραμμένο λάθος από την ίδια την εταιρία.

17. Έρευνες και βαριά ονόματα. Αν το άρθρο αναφέρει κάποια έρευνα/ες χωρίς να παρουσιάζει σχετικές λεπτομέρειες όπως ημερομηνία διεξαγωγής, υπεύθυνους, πανεπιστήμιο, ή επιστημονικό περιοδικό (journal) όπου αυτή δημοσιεύτηκε, θα πρέπει να είστε επιφυλακτικοί. Η αναφορά σε έρευνες γίνεται για να αυξήσει την αξιοπιστία του άρθρου και να το πιστέψετε. Το ίδιο συμβαίνει με μεγάλα και γνωστά ονόματα επιστημόνων όπως Αϊνστάιν, Τέσλα κτλ («αν το είπε ο Αϊνστάιν τότε δεν αμφισβητείται»).

18. Άλλες αναρτήσεις. Αν στη σελίδα που διαβάσατε την ανάρτηση δείτε άλλα γνωστά hoaxes, αυτό είναι μια πολύ επίφοβη ένδειξη, γιατί γίνεται σαφές ότι δεν υπάρχει σοβαρός έλεγχος στις αναρτήσεις της σελίδας.

19. Πόσα άρθρα ανά ώρα; Παρατηρήστε πόσα άρθρα ανεβάζουν οι διαχειριστές την ημέρα. Αν κάθε 2 λεπτά ανεβαίνει και νέο άρθρο, καταλαβαίνετε ότι μάλλον γίνεται αναπαραγωγή χωρίς σοβαρό έλεγχο του άρθρου.

20. Σχόλια. Διαβάζετε πάντα τα σχόλια. Αν στα σχόλια υπάρχουν ισχυρισμοί ότι η ανάρτηση είναι ψευδής, καταρχάς πρέπει να είστε πολύ επιφυλακτικοί. Μπορείτε να χρησιμοποιήστε αυτά τα σχόλια ως βάση για την έρευνά σας πάνω στους ισχυρισμούς του άρθρου.

21. Όλα τα παραπάνω. Όσο περισσότερα από τα παραπάνω συναντήσετε σε μια ανάρτηση, τόσο πολλαπλασιάζονται οι πιθανότητες αυτή η ανάρτηση να είναι ένα ακόμη ψέμα ή τουλάχιστον να περιέχει μεγάλες ανακρίβειες.

Παρακάτω θα επιχειρήσουμε να σας δώσουμε τις βασικές κατευθύνσεις αναφορικά με το πώς μπορείτε να ερευνήσετε ένα άρθρο που υποψιάζεστε:

1. Φωτογραφία. Αν το θέμα της ανάρτησης είναι μια φωτογραφία, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την αναζήτηση Google για αυτή την εικόνα στο https://images.google.com/, ώστε να δείτε αν πειράχτηκε, και το που αυτή δημοσιεύτηκε αρχικά. Στον περιηγητή Chrome μπορείτε να κάνετε την αναζήτηση με δεξί κλικ και επιλογή του «Αναζήτηση Google για εικόνα».

Εκτός από τη Google, ακόμη μια υπηρεσία που προσφέρει αναζήτηση με βάση την εικόνα είναι η http://www.tineye.com/ (προσφέρεται και σε πρόσθετα για τους περισσότερους περιηγητές).

Καλό είναι να ερευνήσετε και στις δύο υπηρεσίες γιατί μπορεί να πάρετε διαφορετικά αποτελέσματα. Ακόμα, μπορεί να ανακαλύψετε την εικόνα σε πολύ καλύτερη ανάλυση.

2. Μετάφραση. Αν το κείμενο τις ανάρτησης είναι από αυτόματη μετάφραση, αναζητήστε με τις κατάλληλες αγγλικές λέξεις κλειδιά το αρχικό κείμενο και την πηγή του για να το συγκρίνετε και να δείτε αν αποτελεί κάποια αξιόπιστη πηγή. Τις περισσότερες φορές, τα άρθρα που αναφέρονται σε κάποιο γεγονός από το εξωτερικό είναι επίσης μεταφράσεις από ξενόγλωσσα άρθρα.

Μόλις βρείτε το αρχικό ξενόγλωσσο κείμενο απομονώστε μια φράση κλειδί και ερευνήστε να δείτε την αρχική πηγή της. Μερικές φορές θα ανακαλύψετε ότι η αρχική πηγή είναι μια σατιρική σελίδα.

Όσον αφορά την εγκυρότητα των πηγών, αν για παράδειγμα βρήκατε ότι ένα άρθρο κατά των εμβολίων έχει πηγή ένα συνωμοσιολογικό blog ή μια σελίδα που αναπαράγει τακτικά hoaxes, πρέπει να είστε πολύ επιφυλακτικοί.

3. Σελίδες απομυθοποίησης. Ψάξτε σε σελίδες απομυθοποίησης (σαν το ellinikahoaxes.gr) που είναι πολύ πιθανό να έχουν καταρρίψει ήδη την ανάρτηση που ερευνάτε. Στον εξής σύνδεσμο μπορείτε να βρείτε όλους τους υπόλοιπους οργανισμούς που έχουν πιστοποιηθεί από το Διεθνές Δίκτυο Ελέγχου Ενημέρωσης (IFCN).

4. Συλλογή στοιχείων. Ψάξτε και συλλέξτε στοιχεία για αυτό που σας ενδιαφέρει και το ερευνάτε από αξιόπιστες σελίδες. Όσο περισσότερα, τόσο καλύτερα, Θα αποκτήσετε μια ευρύτερη εικόνα και θα μπορέσετε να βγάλετε πιο ολοκληρωμένα συμπεράσματα. Με τη σημερινή τεχνολογία η διαδικασία γίνεται πολύ ταχύτερα.

5. Ονόματα. Αν στο άρθρο, υπάρχουν κάποια ονόματα, ψάξτε να βρείτε αν είναι υπαρκτά και αν ναι, το ιστορικό τους. Δεν θα είναι λίγες οι περιπτώσεις που θα βγάλετε λαβράκι (χαρακτηριστικά αυτό συμβαίνει σε άρθρα που θέμα έχουν κάποια θεραπεία για ανίατες ασθένειες).

6. Αναζήτηση άρθρων. Αντιγράψτε μια σημαντική φράση κλειδί από το το κείμενο της ανάρτησης που ερευνάτε και ψάξτε να δείτε τα αποτελέσματα. Αν την ανάρτηση τη βρήκατε μόνο σε αναξιόπιστες ή συνωμοσιολογικές σελίδες και σε καμιά αξιόπιστη, δεν είναι καθόλου καλό σημάδι.

7. WOT. Δείτε στη σελίδα WEB OF TRUST αν η σελίδα που έχει το άρθρο είναι αξιόπιστη και πως την έχουν χαρακτηρίσει και σχολιάσει άλλοι χρήστες. Υπάρχει και σε πρόσθετο που σας προειδοποιεί.

8. Πολλές διαφορετικές μορφές. Αν στην έρευνά σας συναντήσετε διαφορετικές εκδόσεις του ίδιου κειμένου – άρθρου, (και π.χ. στη μια μιλάει για Ιταλία και στην άλλη έκδοση για Περού), είναι σχεδόν σίγουρο ότι πρόκειται για κατασκευασμένο δημοσίευμα.

9. Ημερομηνία. Εκμεταλλευτείτε τα εργαλεία αναζήτησης της Google και προσαρμόστε το εύρος χρόνου της αναζήτησης. Προχωρήστε με σταθερά βήματα προς τα πίσω (6μηνο) μέχρι να βρείτε τον χρόνο της πρώτης ανάρτησης. Ίσως πέσετε σε πρωταπριλιά, ενώ πολλές φορές θα βρείτε άρθρα και ειδήσεις που μιλάνε για κάτι νέο ενώ το άρθρο κυκλοφορεί πολλά χρόνια και σε άλλη μορφή.

10. Δεν υπάρχουν στοιχεία. Στην έρευνά σας μπορεί να τύχει να μην βρείτε κανένα στοιχείο. Αυτό θα μπορούσε να συμβαίνει γιατί η ιστορία που ερευνάτε είναι 100% φανταστική.