Όχι ο Τσώρτσιλ δεν είπε ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες

Ο ισχυρισμός ότι ο Ουίνστον Τσώρτσιλ είπε το ρητό “στο εξής δεν θα λέμε ότι οι Έλληνες πολεμούν σαν ήρωες, αλλά ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες” κυκλοφορεί σε έντυπο και ψηφιακό υλικό, σελίδες ενημέρωσης και μέσα κοινωνικής δικτύωσης επί σειρά δεκαετιών. Ωστόσο τα διαθέσιμα στοιχεία δεν επιβεβαιώνουν ότι ο Τσώρτσιλ είπε την επίμαχη φράση.

Τι ισχύει

Αρχικά πρέπει να τονίσουμε πως μετά από ενδελεχή έρευνα στα αρχεία του κέντρου Churchill Archives Centre το οποίο, μεταξύ άλλων, περιέχει ψηφιοποιημένα χειρόγραφα του ίδιου του Τσώρτσιλ δε καταφέραμε να εντοπίσουμε καμία αναφορά στο επίμαχο ρητό.

Στις 28 Οκτωβρίου 2010, η σελίδα ενημέρωσης naftemporiki.gr προέβαλλε ένα βίντεο-ντοκιμαντέρ το οποίο επιμελήθηκε το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών. Στην αρχή του εν λόγω βίντεο, συγκεκριμένα στο 0:51, ακούγεται κάποιος, να λέει τη συγκεκριμένη φράση:

Για λόγους σύγκρισης της φωνής που απαγγέλει το επίμαχο ρητό στο παραπάνω βίντεο με τη φωνή του Ουίνστον Τσώρτσιλ μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το παρακάτω βίντεο το οποίο παρουσιάζει μια ομιλία του από το 1942:

Στο βιβλίο του Louis MacNeice: The Classical Radio Plays, στη σελίδα 44, αναφέρει πως ο ισχυρισμός ότι ο Τσώρτσιλ είπε το επίμαχο ρητό δεν ευσταθεί:

Μετάφραση

Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ έκανε πολλά για την γνωστοποίηση αυτού του σκεπτικού. Στην ομιλία του με τίτλο «Δώστε Μας τα Εργαλεία», που μεταδόθηκε από το Λονδίνο στις 9 Φεβρουαρίου 1941, δήλωσε, για παράδειγμα: «Χωρίς την ελάχιστη πρόκληση, […] ο Μουσολίνι επιτέθηκε και εισέβαλε στην Ελλάδα, χωρίς να καταφέρει κάτι περισσότερο από την ατιμωτική εκσφεδόνισή του εκτός της από τον ηρωϊκό Ελληνικό Στρατό, ο οποίος, θα πω με την συναίνεσή σας, έχει ξαναζωντανέψει μπροστά στα μάτια μας τις τιμές με τις οποίες, από τους κλασικούς χρόνους, έχει επιχρυσωθεί ο τόπος τους». Για ένα ακόμα παράδειγμα μπορείτε να δείτε την πηγή Τσόρτσιλ 1974, 6344. Επίσης, ελληνικές πηγές συχνά αναφέρονται σε ένα ρητό που ο Τσόρτσιλ ίσως έκανε γνωστό κατά τα χρόνια του πολέμου: «Έτσι δεν θα λέμε ότι οι Έλληνες πολεμούν σαν ήρωες, αλλά ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες. Αυτό υπενθυμίζει τα κλασικά χρόνια. Ζήτω η Ελλάς!»

Κατόπιν σχετικής έρευνας, ορισμένοι αρθρογράφοι στη wikipedia ισχυρίστηκαν ότι ο Τσόρτσιλ μπορεί να είπε το εξεταζόμενο ρητό στον ελληνοϊταλικό πόλεμο. Ωστόσο δεν υπάρχει κάποια απτή απόδειξη, ενώ είναι πιθανό να ειπώθηκε τελικά από το Νοτιοαφρικανό στρατηγό Γιαν Κρίστιαν Σματς. [πηγή 1][πηγή 2]

Σε κάθε περίπτωση, πριν κάποια χρόνια το Υπουργείο Παιδείας απέδωσε την εν λόγω φράση στον Francis Noel-Baker, τον οποίο πιθανών να αντέγραψε ο Τσόρτσιλ. [πηγή]

Η πρώτη καταγραφή

Η πρώτη καταγραφή της επίμαχης φράσης που έχει εντοπιστεί, είναι στην εφημερίδα Manchester Guardian και συγκεκριμένα στο φύλλο της 18ης Απριλίου 1941, στην 6η σελίδα. Πρόκειται για ένα άρθρο του Έλληνα διπλωμάτη και δημοσιογράφου Δημήτρη Κακλαμάνου που ξεκινάει στην 4η σελίδα. Ωστόσο δεν αναφέρει τίποτα για τον Τσόρτσιλ.

Πιθανότατα σε αυτή την πηγή αναφέρεται το άρθρο της εφημερίδας “Εμπρός” στο φύλλο της 5ης Οκτωβρίου 1946, όταν αποδίδει τη φράση σε μια “ξένη εφημερίς” κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου.

Συμπέρασμα

Με βάση όλα τα διαθέσιμα ιστορικά στοιχεία, δεν υπάρχει καμία επίσημη τεκμηρίωση για τον ισχυρισμό ότι ο Ουίνστον Τσώρτσιλ είπε το ρητό “στο εξής δεν θα λέμε ότι οι Έλληνες πολεμούν σαν ήρωες, αλλά ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες“.

28 Οκτωβρίου 2018 Επικαιροποίηση του άρθρου για να προστεθεί η δήλωση της Βρετανίδας πρέσβεως Κέιτ Σμιθ.


01 Νοεμβρίου 2021 Επικαιροποίηση του άρθρου για να προστεθούν οι αναφορές της φράσης στην αγγλική εφημερίδα 

Manchester Guardian και την ελληνική Εμπρός.