4 Μύθοι των οργανικών τροφών

Μερικές μέρες πριν έγραψα ένα άρθρο σχετικά με τα οργανικά τρόφιμα και τα συνέκρινα με αυτά που καλλιεργούνται με σύγχρονες μεθόδους. Όπως ήταν αναμενόμενο οι αντιδράσεις ήταν αρκετά έντονες και μερικές ήταν απλώς υβριστικές. Αυτό γίνεται όταν τα δεδομένα έρχονται σε κόντρα με βαθιά ριζωμένες απόψεις, απόψεις που συνήθως είναι στηριγμένες σε συναισθήματα και όχι λογική.

Μερικά από τα σχόλια αφορούσαν τη γεύση των οργανικών τροφών και οι σχολιαστές ισχυρίζονταν πως υπάρχει μεγάλη διαφορά υπέρ των οργανικών. Η γεύση είναι ένα υποκειμενικό θέμα και δεν θα ασχοληθώ, αλλά αν κάποιος θέλει αν δει έρευνες για τη γεύση ας δει εδώ και εδώ.

Άλλοι μου είπαν να γράφω μόνο για μύθους και όχι για τέτοια θέματα, λες και δεν υπάρχει μύθος ή θα αρχίσω να γράφω μόνο ότι αρέσει και όχι ότι θέλω.

Αλλά είναι προφανές πως κάποιοι αναγνώστες προτιμούν μια συγκεκριμένη δομή, ένα συγκεκριμένο τρόπο έκφρασης, οπότε ας το ακολουθήσουμε με στόχο τη μεγιστοποίηση της κατανόησης.

Μύθος 1: Τα οργανικά δεν καλλιεργούνται με φυτοφάρμακα (για ευκολία στη λέξη “φυτοφάρμακο” θα συμπεριλαμβάνω και τα ζιζανιοκτόνα).

Σε μια έρευνα που έγινε στην Αγγλία φάνηκε πως το 95% των ερωτηθέντων που ψώνιζαν οργανικά τρόφιμα τα αγόραζαν, μεταξύ άλλων, διότι δεν έχουν φυτοφάρμακα. Αν και στο προηγούμενο άρθρο αναφέρθηκα στο θέμα και έδειξα πως βεβαίως και έχουν φυτοφάρμακα, δεν μπήκα σε λεπτομέρειες για τα φυτοφάρμακα αυτά.

Στην πραγματικότητα στις ΗΠΑ χρησιμοποιούνται πάνω από 20 διαφορετικά χημικά τα οποία πληρούν τα οργανικά στάνταρ και έχουν εγκριθεί από τις αρμόδιες αρχές. Τα χημικά αυτά χρησιμοποιούνται σε μεγαλύτερες ποσότητες από τα συνθετικά φυτοφάρμακα διότι δεν είναι τόσο δυνατά και έτσι χρειάζεται μεγαλύτερη δόση για το ίδιο αποτέλεσμα (η δόση κάνει το δηλητήριο, να το θυμάστε αυτό, θα το ξαναδούμε).

Η διαφορά, μου λένε, είναι πως τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται στις οργανικές καλλιέργειες είναι χημικά που παράγονται από τη φύση, ενώ αυτά που χρησιμοποιούνται στις συμβατικές καλλιέργειες είναι συνθετικά. Η προέλευσή τους (φύση) τα κάνει λοιπόν πιο φιλικά στο περιβάλλον. Μύθος. Καθώς αυξάνονται οι έρευνες που γίνονται στην τοξικότητα των χημικών αυτών, μαθαίνουμε πως μερικά οργανικά χημικά μπορούν να προκαλέσουν μεγάλες ζημιές στο περιβάλλον (1).

Ένα παράδειγμα είναι το Rotenone. Για δεκαετίες το Rotenone χρησιμοποιείται στις ΗΠΑ ως φυτοφάρμακο (2) και θεωρείται ασφαλές μιας και είναι βιολογικής προέλευσης. Οι έρευνες έχουν δείξει πως το χημικό αυτό επιτίθεται στα μιτοχόνδρια των κυττάρων και για αυτό το λόγο είναι επικίνδυνο στους ανθρώπους και τα θηλαστικά ενώ σε αρουραίους έχει βρεθεί να δημιουργεί συμπτώματα σαν του Αλτσχάιμερ. Χρησιμοποιείται κατά κόρων ως φονιάς ψαριών και χύνεται σε μεγάλες ποσότητες στο νερό για αυτό ακριβώς το λόγο.

Με αυτό το παράδειγμα προσπαθώ να δείξω πως η φυσικότητα ενός χημικού δεν κρίνει την ασφάλειά του. Κάθε ουσία μπορεί να γίνει δηλητήριο και αυτό εξαρτάται από τις επιδράσεις που έχει στους ζωντανούς οργανισμούς και από τη δόση (θυμάστε;).

Σε πρόσφατη έρευνα βρέθηκε πως λίγο πάνω από 1% των οργανικών τροφών που καλλιεργούνται στην Ευρώπη έχουν υψηλότερα επίπεδα φυτοφαρμάκων από τα επιτρεπτά και τα φυτοφάρμακα που βρέθηκαν ήταν μη οργανικά! (3)

Όχι μόνο τα οργανικά φυτοφάρμακα δεν είναι ασφαλή, αλλά έρευνες έχουν δείξει πως κάποια από αυτά είναι πιο επιβλαβή για το περιβάλλον από τα συνθετικά. (4) Βέβαια υπάρχουν οργανικά φυτοφάρμακα που είναι πιο ήπια από τα συνθετικά, αλλά οι έρευνες σαν τη παραπάνω δείχνουν πόσο λάθος είναι η λογική φυσικό=ασφαλές.

Μύθος 2: Οι οργανικές τροφές είναι πιο θρεπτικές

Για αυτό το θέμα έγραψα στο προηγούμενο άρθρο, οπότε δεν θα μπω σε λεπτομέρειες. Απλώς θα αναφέρω πως αν δεν σας άρεσε η συλλογή από έρευνες που σας έδωσα, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τη νέα συλλογή (5) από 162 έρευνες που έγιναν την περίοδο από 1958 μέχρι 2008 και περιλαμβάνει 3558 συγκρίσεις θρεπτικών συστατικών μεταξύ οργανικών τροφών και συμβατικών. Τί έδειξαν; Έκπληξη…….περιμένετε……περιμένετε……περιμένετε…..καμία σημαντική διαφορά. Εμ, τί περιμένατε;

Μύθος 3: Οι οργανικές καλλιέργειες είναι καλύτερες για το περιβάλλον.

Αν και αρκετοί πιστεύουν πως επιλέγοντας οργανικά κάνουν καλό στο περιβάλλον, κάνουν λάθος. Ή τουλάχιστον, για να είμαι απόλυτα δίκαιος, εδώ τα πράγματα δεν είναι μαυρόασπρα αλλά περιέχουν αρκετές αποχρώσεις του γκρι, όπως εκείνο το βιβλίο soft porn που κυκλοφορεί τελευταία.

Σας λέω αστειάκια για να σας μαλακώσω, διότι τώρα μπαίνουμε σε δύσκολες “θάλασσες” και αρκετοί από εσάς θα θυμώσετε μαζί μου ακόμα περισσότερο. Μάλιστα, με τις μαντικές μου ικανότητες βλέπω να έρχονται βροχή οι κατηγορίες περί χρηματισμού μου από διαβολικές πολυεθνικές (ονόματα δεν λέμε) και ομολογώ πως πολύ θα ήθελα να ήταν αλήθεια, αλλά δυστυχώς δεν είναι. Δεν παίρνω ούτε σέντσι για τα ψέμ…εεε….τις αλήθειες που λέω, αν και θα με βοηθούσε πολύ μια μηνιαία επιταγή μερικών εκατοντάδων ευρώ. Αλλά… τιπτις!

Τέλος πάντων, να γυρίσουμε στο θέμα.

Ένα επιχείρημα υπέρ του τρίτου μύθου είναι αυτό με τα φυτοφάρμακα που δεν είναι επιβαρυντικά για το περιβάλλον. Είδαμε όμως πως σε κάποιες περιπτώσεις αυτό δεν ισχύει και τα οργανικά φυτοφάρμακα είναι εξίσου επιβαρυντικά.

Από την άλλη, έχουμε τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα (GMO) τα οποία μπορούν να αυξήσουν τη παραγωγή, να μειώσουν τα φυτοφάρμακα και να αυξήσουν τη διατροφική αξία. Δηλαδή όλα όσα προσπαθούν να κάνουν τα οργανικά.

Αυτή τη στιγμή ετοιμάζεται μια γλυκοπατάτα που θα είναι ανθεκτική σε ένα ιό που θερίζει τις αφρικανικές σοδειές κάθε χρόνο και θα μπορούσε να ταΐσει εκατομμύρια ανθρώπους σε μια από τις φτωχότερες περιοχές του πλανήτη. (6) Οι επιστήμονες έχουν δημιουργήσει καρότα που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε ασβέστιο για να πολεμήσουν την οστεοπόρωση και ντομάτες με μεγάλη περιεκτικότητα σε αντιοξειδωτικά. Όσο σημαντικό είναι το τί βάζουμε μέσα στα φυτά, άλλο τόσο σημαντικό είναι τί βγάζουμε από τα φυτά. Οι πατάτες αλλάζουν ώστε να μην παράγουν υψηλές ποσότητες τοξικών γλυκοαλκαλοειδών και από τα φιστίκια αφαιρείται η πρωτεΐνη που προκαλεί αλλεργίες και στέλνει εκατοντάδες στα νοσοκομεία κάθε χρόνο. Αυτή τη στιγμή κανένα από αυτά δεν είναι διαθέσιμο στην αγορά. Όλα είναι και θα παραμείνουν στη φάση των ελέγχων που είναι η πιο αυστηροί που υπάρχουν. Τα οργανικά δεν ελέγχονται το ίδιο ή καθόλου. Ούτε καν αν είναι πραγματικά οργανικά.

Αλλά οι φανατικοί αρνούνται να εξετάσουν τη πιθανότητα τα GMO να προσφέρουν κάποιο όφελος και απορρίπτουν τα πάντα συλλήβδην. Για παράδειγμα, εδώ και χρόνια οι καλλιεργητές οργανικών βάζουν στις σοδειές τους τη τοξίνη Bacillus thuringiensis (Bt), μια εντομοκτόνα πρωτεΐνη που παράγεται από βακτήρια στο χώμα. Αυτό είναι κάτι που κάνουν εδώ και δεκαετίες μιας και το Bt θεωρείται ένα οργανικό φυτοφάρμακο.

Όταν όμως εξελίσσονται φυτά που περιέχουν στο γονιδίωμά τους τις οδηγίες να παράξουν αυτή τη τοξίνη, τα φυτά αυτά δαιμονοποιούνται και οργανώνονται από διαμαρτυρίες μέχρι και νυχτερινές καύσεις σοδειών, λες και οι αγρότες δεν χάνουν όταν καταστρέφεται η σοδειά τους, αλλά στα πλαίσια του “ευρύτερου καλού”, όπως το καταλαβαίνει ο κάθε “ακτιβιστής” που δεν έχει επιστημονικές γνώσεις, όλα επιτρέπονται. Τα φυτά αυτά μαρκάρονται ως δολοφόνοι από τους ίδιους ανθρώπους που ψεκάζουν χωρίς πρόβλημα την ίδια τοξίνη στις καλλιέργειες τους. Οικολογικά λοιπόν σε αυτή τη περίπτωση τα GMO είναι καλύτερη λύση μιας και μειώνουν τη χρήση αυτής της τοξίνης αλλά και δεν επιτρέπουν η ίδια τοξίνη να χύνεται στο χώμα και κατ’ επέκταση στον υδροφόρο ορίζοντα.

Αλλά ο βασικότερος λόγος που τα GMO είναι καλύτερα στη μεγαλύτερη κλίμακα, γιατί σε μικρές φάρμες τα οργανικά έχουν πλεονεκτήματα που τα GMO δεν έχουν, είναι γιατί παράγουν περισσότερη τροφή στην ίδια ή και μικρότερη έκταση. Οι οργανικές φάρμες παράγουν το 80% της παραγωγής των GMO στην ίδια έκταση (κάποιες έρευνες μιλάνε για 50%). (7)

Σήμερα περίπου 800 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από πείνα και κακή διατροφή, και περίπου 16 εκατομμύρια από αυτούς θα πεθάνουν για αυτούς τους λόγους. (8) Αν γυρνούσαμε την παραγωγή σε αποκλειστικά οργανικές καλλιέργειες, ο αριθμός των ανθρώπων που υποφέρουν θα έφτανε το 1,3 δις, υποθέτοντας πως χρησιμοποιούμε τις ίδιες εκτάσεις γης που χρησιμοποιούμε και σήμερα. Αυτό βέβαια δεν θα είναι επιτρεπτό και έτσι είναι σίγουρο πως θα αυξηθούν οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις καταστρέφοντας υπάρχοντες βιότοπους, δηλαδή οργώνοντας τα λίγα άγρια μέρη που έχουν μείνει.

Αυτή τη στιγμή καλλιεργούμε το 35% της έκτασης της γης που δεν είναι καλυμμένη με πάγους, μια περιοχή μεγαλύτερη από όλες τις πόλεις του κόσμου με τα προάστιά τους μαζί! Αυτή η ανάγκη μας για καλλιέργειες είναι μια από τις πιο καταστροφικές μας δραστηριότητες από τότε που τη ξεκινήσαμε. Φανταστείτε τί θα γίνονταν αν παίρναμε και άλλο ένα 20% γης για τις δικές μας οργανικές ανάγκες.

Αν οι οργανικές καλλιέργειες δεν υιοθετήσουν μοντέρνες μεθόδους δεν πρόκειται ποτέ να φτάσουν τα μεγέθη παραγωγής που προσφέρουν οι συμβατικές. Για να γίνει αυτό θα πρέπει να πάψει η δαιμονοπόιηση της επιστήμης, ακόμα και αν δεν χρησιμοποιούνται GMOs.

Νέα Προσθήκη: Το άρθρο αυτό δεν είναι νέο, αλλά πριν μερικές μέρες έμαθα πως ένα γενετικά τροποποιημένο φυτό, ένα φασόλι, αποσύρθηκε από τη φάση των ελέγχων. Πιο συγκεκριμένα οι έρευνες έδειξαν πως η κατανάλωσή του προκαλεί αλεργικές αντιδράσεις στα ποντίκια. Αυτό ήταν αρκετό για να πεταχτούν στα σκουπίδια έρευνες 10 ετών και πολλά εκατομμύρια δολλάρια που επενδύθηκαν. Το παραπάνω το αναφέρω ως αντι-επιχείρημα σε αυτά που μου λένε οι συνωμοσιολόγοι πως όλα “περνάνε” ψευδοελέγχους, όλα σκοτώνουν και όλα είναι ακατάλληλα. Σε αυτή τη περίπτωση είμαι σίγουρος πως κανείς δεν ήθελε να πεταχτεί και η έρευνα και το χρήμα, αλλά αυτό έγινε. Λέω τώρα…

Μύθος 4: Το ψευδοδίλημμα

Στόχος του άρθρου δεν είναι να δαιμονοποιήσω με τη σειρά μου τα οργανικά. Είναι πολύ πιθανόν τα οργανικά να είναι ο σωστός τρόπος για να αντιμετωπίσουμε τις καλλιέργειες μακροπρόθεσμα. Δυστυχώς για εμάς, βραχυπρόθεσμα, σήμερα, τα οργανικά δεν μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες μας, όσα πλεονεκτήματα και αν έχουν. Για να γίνει κάτι τέτοιο θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί η τεχνολογία και να επιτραπεί ένας άλλος τρόπος σκέψης, κάτι που σήμερα δεν είναι εφικτό.

Το γεγονός πως κάποιοι αναγνώστες, που κατά τ’ άλλα δεν είναι κακοί άνθρωποι, θα μου ευχηθούν ψόφο μόνο και μόνο γιατί γράφω ένα κείμενο που έρχεται σε αντίθεση με τα πιστεύω τους αποδεικνύει αυτό που λέω παραπάνω. Αυτή τη στιγμή και οι δύο πλευρές αρνούνται να δουν πως αυτό που έχουν μπροστά τους δεν είναι ένα δίλημμα αλλά ένα ψευδοδίλημμα. στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν μόνο δύο επιλογές, οργανικά ή μη, αλλά υπάρχει και η δυνατότητα του συνδυασμού των δύο.

Αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάμε είναι πως όλη αυτή η συζήτηση γίνεται αποκλειστικά στις ανεπτυγμένες χώρες όπου η τροφή είναι άφθονη και μοιάζει ανεξάντλητη και όχι στις φτωχότερες. Καλώς ή κακώς τα οργανικά τρόφιμα είναι πολύ ακριβά για να δοθούν σε φτωχές χώρες και αυτό δείχνουν να το αγνοούν οι υπερασπιστές τους, κλεισμένοι μέσα στο μικρόκοσμό τους. Εδώ είναι πολύ ακριβά για τη δική μου τσέπη, πόσο μάλλον για ένα κάτοικο μιας υποσαχάριας Αφρικανικής χώρας. Έτσι όπως είναι τοποθετημένα τα οργανικά τρόφιμα, από πλευρά marketing, είναι προσιτά σε λίγους.

Ο μόνος τρόπος που υπάρχει για να ξεπεραστεί αυτό το πρόβλημα, της σύγκρουσης μεταξύ των “δύο κόσμων” είναι η κριτική σκέψη και η ενημέρωση από την επιστήμη και μόνο. Η ιδέα πως κάποιες εταιρίες τροφίμων μας πουλάνε δηλητήρια μέσω των GMOs είναι τόσο χαζή όσο και αστήριχτη. Η άλλη ιδέα πως εγώ με κάποιο τρόπο έχω συμφέροντα να προωθήσω τη μία πλευρά είναι και αυτή αστήριχτη. Οι προσπάθειες που γίνονται από διάφορες grass root οργανώσεις προκειμένου να σημανθούν τα προϊόντα που περιέχουν GMO στα συστατικά τους, εκτός από αντι-επιστημονικές είναι και αντικοινωνικές μιας και δεν λαμβάνουν υπ’ όψη πως αρκετοί δεν έχουμε χρήματα να αγοράσουμε τα ακριβότερα προϊόντα που θα προκύψουν από την αναγκαστική προσαρμογή των εταιριών στα νέα δεδομένα σήμανσης.

Τέλος, αν και το άρθρο δεν είναι ένα που αναφέρεται ειδικά στα GMO, ξέρω (με τις μαντικές μου ικανότητες) πως θα υπάρξουν σχόλια που θα κατευθύνουν εκεί τη συζήτηση. Έτσι λοιπόν στο τέλος των πηγών θα βρείτε εκτενή λίστα με έρευνες που δείχνουν πως τα GMO δεν αποτελούν απειλή για την υγεία μας.

Ξέρω, ξέρω, λέω παπαριές, είμαι εγκάθετος, κτλ, κτλ. Ξεσπαθώστε, δεν πειράζει. Προκειμένου να στηρίξω τα επιχειρήματά μου χρησιμοποιώ έρευνες οι οποίες είναι διαθέσιμες σε όλους για αξιολόγηση και όχι ιδεολογίες και άναρθρες κραυγές. Αν τα σχόλιά σας δεν είναι του ίδιου επιπέδου θα μου επιτρέψετε να τα απορρίψω αμέσως μόλις τα διαβάσω. 😉

Greek Skeptic

Πηγές:

1. Gold, L., Slone, T., Stern, B., Manley, N., & Ames, B. (1992). Rodent carcinogens: setting priorities Science, 258 (5080), 261-265 DOI: 10.1126/science.1411524
2. Rotenone: Resource Guide for Organic and Disease Management. Cornell University. Available at www.nysaes.cornell.edu/pp/resourceguide/mfs/11rotenone.php (Viewed 19 Nov, 2009).
3. Reasoned opinion of EFSA prepared by the Pesticides Unit (PRAPeR) on the 2007 Annual Report on Pesticide Residues. EFSA Scientific Report (2009) 305, 1-106
4. Bahlai, C., Xue, Y., McCreary, C., Schaafsma, A., & Hallett, R. (2010). Choosing Organic Pesticides over Synthetic Pesticides May Not Effectively Mitigate Environmental Risk in Soybeans PLoS ONE, 5 (6) DOI:10.1371/journal.pone.0011250
5. Dangour, A., Lock, K., Hayter, A., Aikenhead, A., Allen, E., & Uauy, R. (2010). Nutrition-related health effects of organic foods: a systematic review American Journal of Clinical Nutrition, 92 (1), 203-210 DOI: 10.3945/ajcn.2010.29269
6. Qaim, M. The Economic Effects of Genetically Modified Orphan
   Commodities: Projections for Sweetpotato in Kenya. Agricultural Economist Center for Development Research (ZEF), No. 13-1999. PDF
7. Mader, P. (2002). Soil Fertility and Biodiversity in Organic Farming Science, 296(5573), 1694-1697 DOI: 10.1126/science.1071148
8. Fedoroff, N. (1999). Plants and population: Is there time? Proceedings of the National Academy of Sciences, 96 (11), 5903-5907 DOI: 10.1073/pnas.96.11.5903
9. http://blogs.scientificamerican.com/science-sushi/2011/07/18/mythbusting-101-organic-farming-conventional-agriculture/#1

Έρευνες για την ασφάλεια των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων: