Η σημαντικότητα της ελευθερίας του λόγου

Το τελευταίο καιρό νιώθω πως υπάρχει μια προσπάθεια να μειωθεί η ελευθερία του λόγου. Μοιάζει να είναι κρυμμένη πίσω από τη λογική «οφείλεις να υποστηρίξεις το χ διότι είσαι μέλος της ψ ομάδας» λες και αυτό είναι αξιωματικά σωστό.

Αν και έχουμε τεράστια εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης για παγκόσμια επικοινωνία, οι φωνές για «συντεταγμένη τοποθέτηση» συνεχίζουν και μάλιστα εντείνονται.

Αν κριτικάρεις μια επιλογή δημόσιου προσώπου αυτομάτως ακούς, «άσε να το χαρούμε», ή «υποστήριξε τους, είναι για το καλό μας» και άλλα ευγενικά.

Εναλλακτικά βέβαια υπάρχουν και οι όχι τόσο ευγενικές και λογικοφανείς φωνές οι οποίες μιλάνε ξεκάθαρα για «φασισμό» και χαρακτηρίζονται από το δόγμα του George Bush του νεότερου: «ή είσαι μαζί μας, ή είσαι με τους άλλους».

Σίγουρα παρόμοιες προσπάθειες γίνονταν και παλαιότερα και πάντα θα υπάρχει κάποιος που δεν θέλει να ακουστεί μια άλλη φωνή. Αλλά η πίεση που ασκείται αυτή τη περίοδο είναι εντονότερη. Ένας μπλόγκερ σαν εμένα έχει μάθει να δέχεται κριτική, λογική και μη, είναι μέρος του παιχνιδιού. Αλλά η πίεση που δέχομαι σε διάφορα social media όταν λέω τις απόψεις μου δεν είναι κάτι συνηθισμένο.

Ίσως λοιπόν η αξία της ελευθερίας του λόγου να γίνεται ακόμα μεγαλύτερη αυτή τη περίοδο όπου οι πιέσεις για κομφορμισμό είναι δυνατότερες.

Τρεις είναι οι λόγοι για τους οποίους η ελευθερία του λόγου είναι μια από τις βασικές αρχές κάθε πολιτισμένη κοινωνίας.

Ο πρώτος είναι πως χωρίς ελευθερία του λόγου δεν υπάρχει καμία ανταλλαγή ιδεών. Το γεγονός και μόνο πως εδώ ή αλλού συζητάμε για την ελευθερία του λόγου, προϋποθέτει πως υπάρχει ελευθερία του λόγου. Η συζήτηση για οποιοδήποτε θέμα, η κριτική και η διαφωνία δεν θα μπορούσαν σε καμία περίπτωση να υπάρχουν αν δεν υπήρχε ελευθερία του λόγου. Μπορεί αυτό να φαίνεται αυτονόητο και απλό, αλλά η σημασία του είναι τεράστια. Μόνο το γεγονός πως μιλάμε δείχνει όχι μόνο πως έχουμε αλλά και χρειαζόμαστε την ελευθερία του λόγου, αν θέλουμε να συνεχίσουμε να επικοινωνούμε.

Μόνο μέσω της κριτικής και της διαφωνίας, πάντα με λογικά επιχειρήματα, μπορούν να απορριφθούν κακές ιδέες και να προωθηθούν οι καλές, αυτές που προσφέρουν τα μέγιστα στο κοινωνικό σύνολο. Δεν λύνουμε τις διαφορές μας με τη σωματική δύναμη, ή τη δύναμη των όπλων. Συζητάμε και αναλύουμε, εκτός και αν κάποιος πιστεύει πως «εγώ έχω ελευθερία του λόγου αλλά εσύ όχι» .

Όποιος νομίζει πως το παραπάνω είναι αστεία τοποθέτηση δεν έχει παρά να φανταστεί ένα κόσμο όπου προφήτες, μάντεις, πάπες (ο πληθυντικός του Πάπα), ιμάμηδες, οραματιστές και γκουρού κάθε είδους έχουν την αποκλειστικότητα στην αλήθεια και εμείς, οι κοινοί θνητοί, θα ήμασταν τρελοί ή και εγκληματίες αν την αμφισβητούσαμε με οποιοδήποτε τρόπο.

Η ιστορία έχει δείξει πως ο κόσμος στον οποίο ζούμε δεν είναι τέτοιος. Οι αυτοαποκαλούμενοι κάτοχοι της αλήθειας έχουν ξανά και ξανά αποδειχθεί από την ιστορία, την επιστήμη και τη λογική, πως κάνουν λάθος.

Μια από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις που έχουμε κάνει στην ιστορία μας είναι πως οι παραδοσιακές πηγές γνώσης δημιουργούν λάθη και θα έπρεπε να απορρίπτονται. Τέτοιες παραδοσιακές πηγές συμπεριλαμβάνουν τη πίστη, την αποκάλυψη, το δόγμα, την εξουσία, το χάρισμα, την προφητεία, το προαίσθημα, τη μαντική και την υποκειμενική βεβαιότητα.

Οπότε πως θα μπορούμε να γνωρίζουμε; Με τη χρήση της επιστημονικής μεθόδου. Αλλά ή επιστημονική μέθοδος δεν είναι τέλεια και μπορεί επίσης να δημιουργήσει λάθη. Πως τα διορθώνουμε αυτά τα λάθη; Μόνο με τη χρήση της ελευθερίας του λόγου. Αν η ανταλλαγή ιδεών και η κριτική δεν είναι απολύτως ελεύθερες τότε είμαστε καταδικασμένοι σε λάθη και παρανοήσεις που οδηγούν σε μεγαλύτερα προβλήματα.

Και αυτός είναι ο δεύτερος λόγος για τον οποίο χρειαζόμαστε την ελευθερία του λόγου.

Ο τρίτος λόγος που κάνει την ελευθερία του λόγου ανεκτίμητη για την κοινωνία μας είναι πως προστατεύει τη δημοκρατία και λειτουργεί σαν πολιορκητικός κριός στα απολυταρχικά καθεστώτα.

Ένας από τους βασικότερους λόγους για τους οποίους τα απολυταρχικά καθεστώτα κατάφεραν να επιβληθούν είναι επειδή σιώπησαν τους διαφωνούντες. Κατάφεραν με τη βία να σταματήσουν τη κριτική, και όταν ανέλαβαν την εξουσία, πέρασαν νόμους οι οποίοι ποινικοποίησαν την ελευθερία του λόγου.

Γιατί οι δικτάτορες απεχθάνονται την ελευθερία του λόγου; Θα μπορούσε ένα τέτοιο καθεστώς να επιβιώσει αν οι πολίτες του επικοινωνούσαν ελεύθερα και αντάλλασσαν εμπειρίες και ιδέες κατά το δοκούν; Οι πολίτες ενός απολυταρχικού καθεστώτος δεν είναι ευτυχισμένοι. Μόλις μαζευτεί η γνώση, ανταλλαχθούν οι πληροφορίες και δημιουργηθεί μια κρίσιμη μάζα πολιτών, η επανάσταση δεν θα αργήσει και κανένα απολυταρχικό καθεστώς δεν μπορεί να επιβιώσει σε τέτοιες συνθήκες για πολύ.

Η παιδική ιστορία «Τα καινούργια ρούχα του αυτοκράτορα» όπου το παιδί είπε φωναχτά αυτό που όλοι ήξεραν, δείχνει με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο γιατί το χιούμορ και η σάτιρα είναι απαραίτητα συστατικά σε μια πολιτισμένη κοινωνία. Το παιδί δεν τους είπε κάτι που δεν ήξεραν. Το μόνο που έκανε ήταν να μοιραστεί τη γνώση και όλοι κατάλαβαν πως όλοι γνωρίζουν πως ο αυτοκράτορας είναι γυμνός. Αυτή η γνώση είναι που έκανε τη διαφορά και το χιούμορ και η σάτιρα παίζουν ακριβώς αυτό το ρόλο.

Υπάρχουν όρια στην ελευθερία του λόγου; Εμείς τα θέτουμε στη συκοφαντία, στην απάτη, στον εκβιασμό και στα εθνικά (στρατιωτικά) μυστικά και η παραβίασή τους οδηγεί σε νομικές κινήσεις. Αλλά αυτές οι εξαιρέσεις πρέπει να ορισθούν με μεγάλη λεπτομέρεια και να δικαιολογηθούν απόλυτα η κάθε μια ξεχωριστά. Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο περιπτώσεις όπου αυτοί οι νόμοι έχουν χρησιμοποιηθεί εναντίων του ελεύθερου λόγου. Ο Oliver Wendel Holmes μίλησε για τη διάσημη πλέον εξαίρεση στον ελεύθερο λόγο – ψευδώς, να φωνάξεις «ΦΩΤΙΑ» σε ένα γεμάτο θέατρο – κατά τη διάρκεια μια δίκης στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ όπου δικάζονταν κάποιος που μοίραζε φυλλάδια κατά της επιστράτευσης. Μια ξεκάθαρη περίπτωση διαφωνίας στη δημοκρατία.

Τέλος, αν κάποιος από εσάς θέλει να διαφωνήσει μαζί μου και να μου δείξει πως έχω κάνει λάθος στα παραπάνω, θα πρέπει και να βασιστεί και να χρησιμοποιήσει την ελευθερία του λόγου.

Greek Skeptic