Ο μύθος της μοιραίας νύχτας της 31 Δεκεμβρίου 999

Φαντάζομαι ότι όλοι θα χετε ακούσει ότι, εκείνη την τελευταία μέρα της 1ης μχ χιλιετίας, συνέβησαν διάφορα φοβερά και τρομερά. Για παράδειγμα ότι όλοι οι άνθρωποι έγιναν ξαφνικά αγαθοί, μοιράστηκαν περιουσίες, προσεύχονταν αγαπημένοι κτλ περιμένοντας να γίνει το μοιραίο. Φυσικά την επόμενη που ξημέρωσε χωρίς να συμβεί κάτι, όλα ξαναγύρισαν σε “φυσιολογικούς” ρυθμούς…

Στην απομυθοποίηση θα μας βοηθήσει ο μεγάλος Ουμπέρτο Έκο.

Αντιγράφω από το βιβλίο του :  “Η ιστορία της ασχήμιας“

Για πολλά χρόνια πίστευαν στη μοιραία νύχτα της 31^ης Δεκεμβρίου του 999, όταν η ανθρωπότητα είχε αγρυπνήσει στις εκκλησίες περιμένοντας το τέλος του κόσμου και το επόμενο πρωί ξέσπασαν σε ύμνους ανακούφισης· ο θρύλος αυτός απασχόλησε κυρίως τους ρομαντικούς ιστορικούς. Στην πραγματικότητα όχι μόνο τα κείμενα της εποχής δεν αναφέρονται σε κανενός είδους μαζικό τρόμο, αλλά οι μοναδικές πηγές στις οποίες βασίστηκαν οι υποστηρικτές αυτής της θεωρίας ήταν κάποια κείμενα του 16ου αιώνα. Οι απλοί άνθρωποι εκείνη την εποχή δεν ήξεραν καν ότι ζούσαν το έτος Χίλια (1000), γιατί η χρονολόγηση από τη γέννηση του Χριστού, και όχι από την υποτιθέμενη αρχή του κόσμου, δεν είχε αρχίσει ακόμα. Πρόσφατα έχει υποστηριχτεί ότι υπήρξαν ενδημικές φοβίες, αλλά υπόγειες, σε λαϊκά κυκλώματα παρακινούμενα από αιρετικούς ιεροκήρυκες, και είναι αυτός ο λόγος που τα επίσημα κείμενα δεν αναφέρονται σε αυτές. Σε κάθε περίπτωση, αν όχι για τις φοβίες εκείνης της πρωτοχρονιάς, αλλά για τις χιλιαστικές φοβίες έγραψαν πολλοί συγγραφείς του Μεσαίωνα, όπως ο Ροδόλφος* ο Άτριχος. Άλλωστε η αγωνία για το τέλος του κόσμου ήταν πάντα παρούσα στη μεσαιωνική κουλτούρα. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι στους ανθρώπους που για αιώνες ταλαιπωρούνταν από τις επιθέσεις και τις σφαγές που ακολούθησαν την κατάρρευση τnsρωμαϊκής αυτοκρατορίας, το όραμα του Ιωάννη δεν ήταν μια μυστικιστική φαντασίωση αλλά το αληθοφανές πορτρέτο των όσων συνέβαιναν και των όσων τους έμελλε να συμβούν.  Όμως, αν οι ανησυχίες πριν από το έτος χίλια αντιμετωπίζονταν παθητικά από τους αγροτικούς πληθυσμούς που δεν μπορούσαν να σκεφτούν καμιά αντίδραση, στη νέο χιλιετία διαγράφεται μια ολόκληρη γκάμα κοινωνικών διαφορών και οι νέες μάζες, που σήμερα θα χαρακτηρίζαμε ως«υποπρολετάριους», βλέπουν στην Αποκάλυψη την υπόσχεση για ένα καλύτερο μέλλον που θα επιτευχθεί μέσω της εξέγερσης.

Οι χιλιαστικές θεωρίες γεννούν μυστικιστικά κινήματα όπως τον προφητισμό του Τζοακίνο ντα Φιόρε (που μιλά για μια κοινότητα ισότητας ικανή να φέρει μια χρυσή περίοδο) και τον αυστηρό Κανόνα των Φραγκισκανών Μικρών αδελφών (Fraticelli) αλλά συχνά το πέρασμα σε αυτή την Τρίτη Εποχή διαγράφεται ως αντίθεση στην εξουσία και τον κόσμο του πλούτου. Τότε η μυστικιστική παρόρμηση καταλήγει στην αναρχία, ενώ ο δογματισμός και η ελευθεριότητα, η δίψα για δικαιοσύνη και οι ληστρικές πράξεις, χαρακτηρίζουν πλέον ομάδες που γοητεύονται από κάποιον χαρισματικό ηγέτη – εκεί όπου από την αποκαλυπτική έμπνευση διαχέεται μονάχα η διάθεση για μια εξαγνιστήρια Βία, που όχι σπανίως ασκείται (ώστε να εντοπιστεί ένας εκπρόσωπος του Αντίχριστου) εναντίον των Εβραίων.

Χιλιαστικά κινήματα εμφανίστηκαν ανά τους αιώνες σε περιθωριακές κοινότητες που μερικές φορές έφτασαν και σε ομαδικές αυτοκτονίες. Για τις απαρχές της σύγχρονης εποχής αρκεί να θυμηθούμε επεισόδια αντίστοιχα εκείνων της προτεσταντικής μεταρρύθμισης, όπου η εξέγερση των χωρικών γίνεται από τον Τόμας Μίνστερ (που χαρακτήριζε τον εαυτό του το δρεπάνι που ο θεός είχε ακονίσει για να θερίσει τους εχθρούς και έβλεπε στο πρόσωπο του Λούθηρου το Τέρας και την Πόρνη της Βαβυλώνας), την ουτοπία μιας δίκαιης κοινωνίας, ή τους Αναβαπτιστές του Μίνστερ, που ονομάζουν την πόλη τους Νέα Ιερουσαλήμ, ανακοινώνουν την καταστροφή του κόσμου πριν από το Πάσχα, Βλέπουν στον Ιωάννη του Λέιντεν τον Μεσαία των τελευταίων ημερών και βρίσκουν τον θάνατο σε μια φρικτή σφαγή, που μοιάζει να βγήκε από τη φαντασία του Ιωάννη.

Αυτά και άλλα μηνύματα γεννιόντουσαν ως αντίδραση στα τρομερά που διηγείται ο προφήτης της Πάτμου, με την πρόθεση να τα ξεπεράσουν και να ζήσουν μια ευτυχή περίοδο στην οποία ο Σατανάς κατατροπώνεται οριστικά. Το γεγονός ότι, συχνά, οι οπαδοί της Αποκάλυψης υποχωρούσαν στη γοητεία του Τέρατος και της βίας του, κάνοντας να χυθούν άλλα ποτάμια αίματος, είναι μονάχα μια ακόμη απόδειξη της ικανότητας αυτού του τρομερού κειμένου να γοητεύει τους ανθρώπους.

 **************************

Τι έλεγαν οι προβλέψεις; …..

Πριν από το τέλος (Βικέντιος του Μποβέ (12ος-13ος αι.) Speculum Historiale, 31, 111)

Την πρώτη μέρα η θάλασσα θα σηκωθεί σαράντα πήχεις πάνω από τα Βουνά και θα ορθωθεί πάνω από την επιφάνειά της ως τοίχος. Τη δεύτερη μέρα θα Βυθιστεί τόσο πολύ ώστε με δυσκολία θα διακρίνεται. Την τρίτη μέρα τα θαλάσσια τέρατα θα εμφανιστούν στην επιφάνεια της θάλασσας και θα ακουστούν οι βρυχηθμοί τους μέχρι τον ουρανό. Την τέταρτη η θάλασσα και τα νερά θα αρπάξουν φωτιά. Την Πέμπτη τα φυτά και τα δένδρα θα στάξουν πάχνη από αίμα. Την έκτη θα καταρρεύσουν τα κτήρια.

Την έβδομη οι πέτρες θα συγκρουστούν μεταξύ τους. Την όγδοη θα γίνει ένας οικουμενικός σεισμός. Την ένατη η γη θα ισοπεδωθεί. Τη δέκατη οι άνθρωποι θα βγουν από τις σπηλιές και θα τριγυρνάνε σαν τρελοί χωρίς να μπορούν να μιλήσουν. Την ενδέκατη θα αναστηθούν τα κόκαλα των νεκρών. Τη δωδέκατη θα πέσουν τα αστέρια. Τη δέκατη τρίτη θα πεθάνουν οι επιζήσαντες για να αναστηθούν,μαζί με τους νεκρούς. Τη δέκατη τέταρτη ουρανός και γη θα καούν. Τη δέκατη πέμπτη θα υπάρξουν ένας νέος ουρανός και μια νέα γη και όλοι θα αναστηθούν.

 *************

Oι τρόμοι της χιλιετίας – Ροδόλφος ο Άτριχος (ΙΟος-Πος αι.)

Ιστορία του έτους Χίλια, Δ’, 9-10 Ενώ πλησίαζε το έτος 1033 από την Ενσάρκωση του Χριστού, δηλαδή το χιλιοστό από τα πάθη του Σωτήρα Χριστού, πέθαναν μερικά περιώνυμα άτομα του λατινικού κόσμου […] Στη συνέχεια άρχισε να απλώνεται η πείνα σε κάθε γωνιά της γης, απειλώντας με θάνατο σχεδόν όλη την ανθρωπότητα. Οι κλιματικές συνθήκες είχαν τόσο πολύ αναταραχτεί που δεν ερχόταν ποτέ η κατάλληλη στιγμή για σπορά ούτε για θερισμό, κυρίως λόγω των πλημμυρών. Ήταν λες και τα στοιχεία της φύσης πάλευαν μεταξύ τους σε μια αμοιβαία σύγκρουση, ενώ είναι σίγουρο πως απλώς τιμωρούσαν τους ανθρώπους για την αλαζονεία τους […] κάθε στρώμα του πληθυσμού υπέφερε από την έλλειψη τροφής. Πλούσιοι και λιγότερο πλούσιοι πέθαιναν από πείνα όπως και οι φτωχοί […]

Στο μεταξύ, αφού τράφηκε με τετράποδα και πουλιά, ο κόσμος, πιεσμένος από τις τρομερές δαγκάνες της πείνας, άρχισε να τρέφεται με κάθε είδους κρέας, ακόμα και πεθαμένων ζώων, και άλλα σιχαμερά πράγματα. Μερικοί προσπάθησαν να ξεφύγουν από τον θάνατο τρώγοντας ρίζες από τα δάση και φυτά του νερού, αλλά ματαίως: δεν υπάρχει άλλη δίοδος από την εκδικητική οργή του Θεού, από το να στραφείς στον εαυτό σου. Ανατριχιάζει κανείς με τις περιγραφές της εξαχρείωσης των ανθρώπων. Εκείνη την περίοδο -ω τι φρίκη!- η πείνα ανάγκασε τους ανθρώπους να φάνε ανθρώπινο κρέας. Οι οδοιπόροι δέχονταν την επίθεση ανθρώπων πιο δυνατών από αυτούς, που τους έκοβαν κομμάτια, τους έβαζαν στο φούρνο και τους έτρωγαν. Πολλοί από αυτούς που μετανάστευαν από τον ένα τόπο στον άλλο για να ξεφύγουν από την ασιτία, σφάχτηκαν τη νύχτα μέσα στα σπίτια στα οποία τους είχαν υποδεχτεί για να θρέψουν τους οικοδεσπότες. Πολλοί δελέαζαν τα παιδιά με ένα φρούτο ή με ένα αυγό, τα παρέσυραν σε απομονωμένα μέρη, τα σκότωναν και τα έτρωγαν. Σε αμέτρητα μέρη ξέθαβαν ακόμα και τα πτώματα για να ικανοποιήσουν την πείνα τους. Τόσο πολύ διαδόθηκε αυτή η παραφροσύνη, ώστε κινδύνευε λιγότερο ένα εγκαταλειμμένο ζώο από έναν άνθρωπο. Λες και είχε γίνει πλέον συνήθεια να τρώνε ανθρώπινο κρέας, κάποιος μάλιστα είχε φέρει να πουλήσει στην αγορά, λες και επρόκειτο για κοινό κρέας ζώου.

Για την αντιγραφή: Γιώργος Γ. – antichainletter