Είναι αλήθεια ότι “η NASA διαφημίζει στο σύμπαν την ομορφιά της Υφηλίου με ένα ρητό του Σωκράτη”;

Αυτή τη φορά έχουμε μεν ένα πραγματικό δημοσίευμα αλλά που βασίζεται σε μια αμφισβητήσιμη – τουλάχιστον – ερμηνεία της NASA (?)

ΥΠΕΡΒΟΛΗ

Το δημοσίευμα που αναπαράχθηκε κατά κόρον από ιστοσελίδες λέει το εξής:

https://www.youtube.com/watch?v=Dr_IsCQkd0s

Ανάλυση

Ν αρχίσουμε με 2 παρατηρήσεις, ίσως λιγότερο σημαντικές, αλλά που αξίζει να επισημανθούν :

• ο ISS δεν είναι της NASA . Είναι κοινοπραξία 10άδων χωρών
• το video δεν είναι επίσημο, είναι compilation από ένα ιδιώτη 

Tο video ξεκινά με την εξής (υποτιθέμενη;) ρήση του Σωκράτη:

Humanity Must Rise Above This Earth to understand the World –Socrates

Σε site με γνωμικά και ρήσεις, μπορούμε να βρούμε μια πιο “ολοκληρωμένη” παραλλαγή του : Man must rise above the Earth—to the top of the atmosphere and beyond—for only thus will he fully understand the world in which he lives

Η πλειοψηφία αυτών που αναδημοσίευσε το βίντεο δεν παραθέτει κάποια μετάφραση στα ελληνικά. Σε ελάχιστα απ αυτά που το μετέφρασαν το βρίσκουμε ως εξής :

“Η ανθρωπότητα πρέπει να υψωθεί πάνω από την Γη, πάνω και πέρα από την ατμόσφαιρα γιατί μόνο τότε θα κατανοήσουμε τον κόσμο στον οποίο ζούμε” -Σωκράτης (470-399 π. Χ. )
Για να ψάξουμε για τον Σωκράτη, όπως έχουμε ξαναπεί, έχουμε 4 κύριες πηγές :

• Τον Αριστοφάνη (που διακωμώδησε τον Σωκράτη, περιστασιακά στους Βατράχους και ως κεντρικό πρόσωπο στις Νεφέλες)
• Τον Ξενοφώντα (έγραψε αρκετά έργα, στα οποία συμπεριλαμβάνονται τα Απομνημονευματα, το Συμπόσιο και η Απολογία Σωκράτους)
• Τον Αριστοτέλη ( αναφέρεται στις φιλοσοφικές απόψεις του Σωκράτη αρκετές φορές μέσα στα έργα του)
• Και τον Πλάτωνα, που είναι και η σπουδαιότερη πηγή μας για την κατανόηση του Σωκράτη

Ανατρέξαμε λοιπόν στη βάση του “Περσέα“, κι εκεί εντοπίσαμε κάτι σχετικό. Στο έργο του Πλάτωνα ΦΑΙΔΩΝ (ή περί ψυχής) και πιο συγκεκριμένα στο 109ε γράφει τα εξής:

Αρχαίο κείμενο:

109ε] ὑπ᾽ ἀσθενείας καὶ βραδυτῆτος οὐχ οἵους τε εἶναι  ἡμᾶς διεξελθεῖν ἐπ᾽ ἔσχατον τὸν ἀέρα: ἐπεί, εἴ τις αὐτοῦ ἐπ᾽ ἄκρα ἔλθοι ἢ πτηνὸς 

γενόμενος ἀνάπτοιτο, κατιδεῖν ἂν ἀνακύψαντα, ὥσπερ ἐνθάδε οἱ ἐκ τῆς θαλάττης ἰχθύες ἀνακύπτοντες ὁρῶσι τὰ ἐνθάδε, οὕτως ἄν τινα 

καὶ τὰ ἐκεῖ κατιδεῖν, καὶ εἰ ἡ φύσις ἱκανὴ εἴη ἀνασχέσθαι θεωροῦσα, γνῶναι ἂν ὅτι ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀληθῶς οὐρανὸς καὶ τὸ ἀληθινὸν φῶς

Αγγλική μετάφραση:

[109e] that by reason of feebleness and sluggishness, we are unable to attain to the upper surface of the air; for if anyone should come to the top of the air or should get wings and fly up, he could lift his head above it and see, as fishes lift their heads out of the water and see the things in our world, so he would see things in that upper world; and, if his nature were strong enough to bear the sight, he would recognize that that is the real heaven

Μετάφραση στα νέα ελληνικά

…από την αδυναμία και τη νωθρότητά μας δεν είμαστε ικανοί να διασχίσουμε τον αέρα απ άκρου εις άκρον. Γιατί, αν έφτανε κανείς στην κορυφή του αέρα ή αν έβγαζε φτερά και πετούσε προς τα πάνω, θα μπορούσε να αντικρίσει, σηκώνοντας το κεφάλι όπως εδώ τα ψάρια που βγάζουν το κεφάλι από τη θάλασσα και βλέπουν τα πράγματα του κόσμου μας  έτσι λοιπόν θα μπορούσε κάποιος να αντικρίσει τον εκεί κόσμο, κι αν η φύση μας ήταν ικανή να αντέξει το θέαμα, θα γνωρίζαμε ότι εκείνος είναι στ αλήθεια ο ουρανός, το αληθινό φως και η γη που είναι στ αλήθεια γη.

Όπως παρατηρούμε αυτούσιο το απόσπασμα δεν υπάρχει. Είναι μια αρκετά ελεύθερη απόδοση της παραπάνω παραγράφου. Αυτό ονομάζεται παράφραση (παράφραση: 1. ελεύθερη απόδοση του νοήματος γραπτού ή προφορικού λόγου. 2.παραλλαγή, προσαρμογή λόγων, φράσεων, ρήσεων για την εξυπηρέτηση εκφραστικών αναγκών).

Αν λάβουμε υπόψη τη γνωσιακή βάση της εποχής του, πιστεύουμε ότι ο Σωκράτης δεν ήταν σε θέση να κατανοήσει την έννοια της «κορυφής του αέρα» σαν αυτό που σήμερα ονομάζουμε ατμόσφαιρα, αλλά μάλλον θα εννοούσε τα σύννεφα ή γενικά κάπου ψηλά.

Για να κατανοήσουμε περισσότερο την έννοια του “ψηλά”, ας διαβάσουμε και τι λέει στις νεφέλες του Αριστοφάνη :
Σω: Πρέπει να κρατεί σιγή ο γέρος, την ευχή καλά ν` ακούσει. Δέσποτα, βασιλιά, απέραντε Αέρα, συ που τη Γη μετέωρη κρατάς, λαμπρέ Αιθέρα, και Νεφέλες άγιες, θεές των κεραυνών και των βροντών ανεβείτε ψηλά και φανείτε, κυράδες, στον δικό σας διάκονο.
Γίνεται φανερό λοιπόν ότι οι φίλοι κι οπαδοί της εξερεύνησης του διαστήματος το προσάρμοσαν έτσι ώστε να ταιριάζει στη σημερινή γνωσιακή βάση.

ΓΙΑ ΣΧΟΛΑΣΤΙΚΟΥΣ

Ας διαβάσουμε ολόκληρο το απόσπασμα από το κείμενο για πιο ασφαλή συμπεράσματα 

ΠΛ Φαιδ 110b–112e

(Προκειμένου να αποδείξει τις απόψεις του περί αθανασίας της ψυχής, ο Σωκράτης υποστήριξε ότι η γη δεν είναι, ούτε κατά τη σύσταση ούτε κατά το μέγεθος, όπως τη φαντάζονται οι περισσότεροι: οι άνθρωποι κατοικούν σε κάποια κοιλότητά της και όχι στην επιφάνειά της και πιστεύουν ότι βλέπουν τον αληθινό ουρανό, αντίληψη που θα την αναιρούσαν, αν είχαν τη δυνατότητα να πετάξουν μέχρι την άκρη του. Ο Σωκράτης και ο πυθαγορικός Σιμμίας συμφώνησαν τότε να διηγηθεί ο πρώτος έναν μύθο.)

Εγώ λοιπόν έχω πειστεί, είπε εκείνος, πρώτα απ’ όλα ότι, αν υπάρχει στο μέσον του ουρανού και είναι στρογγυλή, δεν έχει καμιάν ανάγκη ούτε από τον αέρα ούτε από οτιδήποτε παρόμοιο για να μην πέσει, αλλά η ομοιότητα του ουρανού με τον εαυτό του προς όλες τις κατευθύνσεις και η ισορροπία της γης είναι ικανά να την κρατούν. Γιατί ένα πράγμα που ισορροπεί κι έχει τοποθετηθεί στο μέσον ενός άλλου ομοίου, δεν θα έχει, κατά το μάλλον ή ήττον, προς τα πού να κλίνει, και, αν διατηρείται πάντα στην ίδια κατάσταση, θα μένει ακίνητο. Πρώτα απ’ όλα λοιπόν, συνέχισε αυτός, αυτά πιστεύω.

Και έχεις δίκαιο, βέβαια, είπε ο Σιμμίας.

Επιπλέον, είπε, έχω πεισθεί ότι είναι κάτι πελώριο και ότι εμείς, από τον ποταμό Φάση μέχρι τις Ηράκλειες στήλες, δεν κατοικούμε παρά ένα μικρό κομμάτι της, και ζούμε γύρω από τη θάλασσα, σαν μυρμήγκια ή βάτραχοι γύρω από ένα τέλμα, ενώ σε άλλα σημεία κατοικούν πολλοί άλλοι σε πολλούς άλλους παρόμοιους τόπους. Κι ότι παντού γύρω από τη γη υπάρχουν κοιλότητες πολλές και παντός είδους στη μορφή και στα μεγέθη, στις οποίες έχουν συρρεύσει το νερό, η ομίχλη κι ο αέρας. Η γη, καθ’αυτή και καθαρή, βρίσκεται στο καθαρό μέρος του ουρανού, εκεί όπου υπάρχουν τα άστρα, αυτό που οι πολλοί, οι οποίοι συνηθίζουν να μιλούν γι’ αυτά τα θέματα, ονομάζουν αιθέρα. Αυτού το καταστάλαγμα είναι όλα τούτα που συρρέουν συνεχώς στα κοιλώματα της γης. Εμείς λοιπόν αγνοούμε εντελώς ότι διαμένουμε στα κοιλώματά της και φανταζόμαστε ότι κατοικούμε στην επιφάνεια της γης, όπως αν κάποιος, που μένει στη μέση της απόστασης από τον πυθμένα του πελάγους, φανταζόταν ότι κατοικεί στην επιφάνεια της θάλασσας, και, βλέποντας τον ήλιο και τα άλλα άστρα μέσα από το νερό, πίστευε ότι ουρανός είναι η θάλασσα. Εξαιτίας όμως της νωθρότητας και της αδυναμίας του δεν θα μπορούσε ποτέ να φτάσει στην κορυφή της θάλασσας ούτε θα είχε κοιτάξει, αναδυόμενος από το νερό και σηκώνοντας το κεφάλι, προς τον εδώ τόπο για να δει πόσο πιο καθαρός και πόσο πιο ωραίος είναι πράγματι από τον δικό του, ούτε θα τα είχε ακούσει από άλλον που τα είχε δει. Κάτι παρόμοιο λοιπόν έχουμε πάθει κι εμείς: κατοικώντας σε κάποιο κοίλωμα της γης, νομίζουμε ότι κατοικούμε πάνω πάνω, κι αποκαλούμε τον αέρα ουρανό, λες κι είναι όντως ο ουρανός όπου βαδίζουν τα άστρα. Αντίθετα μας συμβαίνει το ίδιο ακριβώς: από την αδυναμία και τη νωθρότητά μας δεν είμαστε ικανοί να διασχίσουμε τον αέρα απ’ άκρου εις άκρον. Γιατί, αν έφτανε κανείς στην κορυφή του αέρα ή αν έβγαζε φτερά και πετούσε προς τα πάνω, θα μπορούσε να αντικρίσει, σηκώνοντας το κεφάλι – όπως εδώ τα ψάρια που βγάζουν το κεφάλι από τη θάλασσα και βλέπουν τα πράγματα του κόσμου μας – έτσι λοιπόν θα μπορούσε κάποιος να αντικρίσει τον εκεί κόσμο, κι αν η φύση μας ήταν ικανή να αντέξει το θέαμα, θα γνωρίζαμε ότι εκείνος είναι στ’ αλήθεια ο ουρανός, το αληθινό φως και η γη που είναι στ’ αλήθεια γη. Γιατί τούτη δω η γη, οι πέτρες και κάθε τόπος είναι κατεστραμμένα και τελείως διαβρωμένα, όπως οι τόποι της θάλασσας από την αρμύρα, και δεν φυτρώνει τίποτε αξιόλογο στη θάλασσα, ούτε υπάρχει, που λέει ο λόγος, τίποτα τέλειο, παρά σπήλαια, άμμος και λάσπη αμέτρητη και γλιτσιασμένη, όπου τυχόν υπάρχει χώμα, και δεν είναι καν άξια να συγκριθούν με τις ομορφιές του δικού μας κόσμου. 

Ρωτήσαμε τη φίλη Αθηνά Ταρλά, από το πολύ καλό ιστολόγιο grethexis, να μας  αναλύσει το απόσπασμα και να μας καταθέσει την αποψή της. Μας απάντησε τα εξής:

Για όποιον έχει διαβάσει ολόκληρο τον «Φαίδωνα» είναι σαφές πως ο Σωκράτης δεν «ανακαλύπτει το διάστημα», αλλά περιγράφει τον «κόσμο των Ιδεών» (αὐτὴν τὴν γῆν καθαρά- 109b), το επάνω μέρος που δεν βλέπουμε, αντιδιαστέλλοντάς τον με τον κόσμο της εμπειρίας μας, το μέσον της γης στο οποίο ζούμε νομίζοντας πως είναι το ανώτερο (οἰκοὺντας γὰρ ἔν τινι κοῖλῳ τῆς γῆς οἴεσθαι ἐπάνω αὐτῆς οἰκεῖν -109d).

Μερικές σκέψεις που ρίχνουν φως στο νόημα αυτού του αποσπάσματος είναι οι εξής:

1. Η συζήτηση αφορά την αφθαρσία της ψυχής, και άρα την αθανασία της. Όταν εξετάζονται τα επιχειρήματα της μίας και της άλλης πλευράς, ο Σωκράτης χρησιμοποιεί τη λέξη «λόγος» (επιχείρημα) π.χ στο 77c (τοῦτόν τε τὸν λόγον). Εισάγοντας όμως την περιγραφή της «αληθινής γης» που βρίσκεται στον αληθινό ουρανό καθιστά σαφές πως πρόκειται για μύθο (110b), ενώ λίγο παρακάτω (114d) διευκρινίζει:

2. Εξηγώντας τον κόσμο που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας (110b-112e), συνοπτικά ο Σωκράτης λέει:

Ζούμε σε κοιλότητες που έχουν σχηματιστεί στην περιοχή που κάλυπτε τότε τον γνωστό κατοικημένο κόσμο.

Υπάρχουν όμως και άλλοι, που ζουν σε άλλες κοιλότητες, στα βουνά που βρίσκονται γύρω από την πρώτη κοιλότητα.

Τέλος, υπάρχει η αληθινή γη, η οποία βρίσκεται πάνω από τον αέρα που αντιλαμβανόμαστε εμείς. Βρίσκεται στον αιθέρα, στον καθαρό ουρανό όπου βρίσκονται όλα τα άστρα. (109b). Ζούμε δηλαδή στη μέση της γης, νομίζοντας πως ζούμε στην επιφάνεια, ώστε αυτό που βλέπουμε πάνω από εμάς (την αληθινή επιφάνεια) το θεωρούμε ουρανό.

Εκεί στην αληθινή επιφάνεια υπάρχει ο αληθινός κόσμος, του οποίου οι ιδιότητες είναι αμετάβλητες και όχι φθαρτές όπως του δικού μας κόσμου. Και περιγράφει τον κόσμο αυτό στον μύθο που ξεκινά από το 110b.

Για να δει κάποιος αυτή την αληθινή γη πρέπει να έχει την ικανότητα να ξεπεράσει τους σωματικούς περιορισμούς και να ανέβει πάνω από τον αέρα, όπως το ψάρι, για να δει τον πραγματικό ουρανό, πρέπει να βγει πάνω από την επιφάνεια του νερού. Αν όμως το καταφέρει, η θέαση του αληθινού κόσμου θα είναι επώδυνη («αν αντέξει να τον αντικρίσει» -190e) και μόνο λίγοι «ευδαίμονες» θα το κατορθώσουν.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως εύκολα μπορεί να αντιστοιχίσει κανείς αυτή την περιγραφή με την περιγραφή του περίφημου σπηλαίου στην Πολιτεία (514a–520a).

Οι δεσμώτες του σπηλαίου είμαστε όλοι εμείς που ζούμε στις κοιλότητες του γνωστού κόσμου.

Αν κατορθώσουμε να λυθούμε, βλέπουμε πως υπάρχουν κι άλλοι, σε άλλα σημεία του σπηλαίου, αυτοί που μεταφέρουν τα είδωλα που εμείς βλέπαμε μόνο τις σκιές τους. Αυτοί αντιστοιχούν σε εκείνους που ζουν στις άλλες κοιλότητες στα βουνά.

Αυτός που θα ανηφορίσει προς την έξοδο του σπηλαίου θα δει το αληθινό φως του ήλιου, όπως αυτός που θα μπορέσει να πετάξει πάνω από την ψεύτικη επιφάνεια θα δει την αληθινή γη.

Και στις δύο περιπτώσεις ο Πλάτων αναφέρεται στον κόσμο των Ιδεών, τον μόνο αληθινό κόσμο, ο οποίος γίνεται αντιληπτός μόνο τον νου! Αυτού του κόσμου φθαρτά αντίγραφα είναι όλα όσα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας.

Οπότε, είναι πολύ λογικό το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο von Fritz σχετικά με το παράξενο αυτό χωρίο του Φαίδωνα:

«Η ιστορία για τη γη είναι απλώς μία χιουμοριστική προεικόνιση της αλληγορίας του σπηλαίου» (Kurt von Fritz, Grundprobleme der Geschichte der antiken Wissenschaft (Berlin –New York 1971)  σ. 150

Ο Σωκράτης λοιπόν δεν ισχυρίζεται πως για να δεις τη γη με τα φυσικά σου μάτια πρέπει να την κοιτάξεις από το διάστημα. Λέει πως εκείνα που αντιλαμβάνεσαι με τις αισθήσεις σου αποτελούν τα είδωλα εκείνων που μόνο με τον νου μπορείς να συλλάβεις. Η άρση που απαιτείται για να γνωρίσεις αυτό το άλλο μισό του κόσμου δεν είναι σωματική, αλλά διανοητική.

Από τα πιο πάνω συνάγουμε ότι το ρητό είναι (τουλάχιστον) “υπερβολικό”

(Φυσικά αν κάποιος φίλος-η έχει να μας υποδείξει κάτι άλλο ή να καταθέσει τη δική του άποψη, ευχαρίστως να το συνεξετάσουμε)