Θα έπρεπε να μας τρομάζουν τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα; Μια μικρή ανάλυση σχετικά με την ασφάλεια των GMOs

Κάτι το οποίο τονίζω συχνά σε προσωπικές συζητήσεις είναι ότι ο καθένας μπορεί, με τα κατάλληλα εργαλεία, να κρίνει την αξιοπιστία μιας ιδέας, τουλάχιστον χοντρικά. Σε αυτό το άρθρο θα δούμε ένα αρκετά αμφιλεγόμενο (για πολλούς) ζήτημα, τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς ή GMOs (Genetically Modified Organisms) όπως τους ξέρουν κάποιοι. Γιατί λοιπόν είναι τόσο αμφιλεγόμενο αυτό το ζήτημα; Επειδή, κατά τη γνώμη μου, πατάει σε ένα τομέα για τον οποίο η πλειονότητα των πολιτών αγνοεί σημαντικές λεπτομέρειες, δηλαδή το γενετικό κώδικα και τα εργαλεία που έχουμε για να τον αξιοποιήσουμε προς όφελος μας. Φυσικά είναι λογικό να υπάρχει δυσπιστία για ένα ζήτημα το οποίο δεν γνωρίζουμε και ο υγιής σκεπτικισμός είναι ακριβώς αυτό, δηλαδή να μην δεχόμαστε κάτι άκριτα και πριν κάνουμε κατάλληλη έρευνα γι’ αυτά που μας λέει κάποιος (όποιος και αν είναι αυτός).

Έτσι, δε θα βασιστούμε στα λεγόμενα κάποιου αλλά σε αποδείξεις. Το κυριότερο πριν περάσουμε στην ανάλυση για τα GMOs είναι να δούμε πάνω σε ποια τεχνολογία στηρίζονται. Η εν λόγω τεχνολογία ονομάζεται «γενετική μηχανική», και αποτελεί το σύνολο των τεχνικών με τις οποίες μπορούμε να ρυθμίσουμε ή να τροποποιήσουμε το γονιδίωμα ενός οργανισμού. Το DNA είναι πρακτικά ένα βιβλίο οδηγιών το οποίο μεταφράζεται σε ένα αποτέλεσμα, τις πρωτεΐνες. Το χρώμα των ματιών και των μαλλιών σας, καθώς και τα περισσότερα τμήματα του σώματος σας αποτελούνται από πρωτεΐνες. Καταλαβαίνετε λοιπόν πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος αυτού του μορίου.

Εφόσον γνωρίζουμε πως μεταφράζονται κάποια κομμάτια του DNA (δηλαδή τι πρωτεΐνες παράγουν όταν μεταφραστούν) μπορούμε να μεταφέρουμε ένα συγκεκριμένο κομμάτι σε έναν άλλο οργανισμό (για παράδειγμα ένα φυτό) για να παράγει ένα επιθυμητό χαρακτηριστικό όπως ανθεκτικότητα σε ακραίες συνθήκες. Ανάλογα με το αν τα χαρακτηριστικά που θα δώσουμε στον εκάστοτε οργανισμό που τροποποιούμε θα έρθουν από το ίδιο ή διαφορετικό είδος μιλάμε για cis-genic ή trans-genic οργανισμούς αντίστοιχα.

[πηγή 1][πηγή 2]

Η διαδικασία φαινομενικά είναι απλή και λέω φαινομενικά γιατί όταν δούμε τις λεπτομέρειες καταλαβαίνουμε ότι μόνο απλή δεν είναι. Ωστόσο για τους σκοπούς του εν λόγω άρθρου η απλή εξήγηση είναι αρκετή. Για να μεταφέρουμε ένα γονίδιο από έναν οργανισμό σε έναν άλλο αρχικά το απομονώνουμε. Αυτό γίνεται μέσω ειδικών πρωτεϊνών που λέγονται ενδονουκλεάσες περιορισμού. Πολύ απλά πρόκειται πρωτεϊνικά «ψαλίδια» που κόβουν το γονίδιο που θέλουμε από το συνολικό DNA του εκάστοτε οργανισμού έτσι ώστε να το απομονώσουμε.

[πηγή]

Αφού τροποποιήσουμε το, απομονωμένο πλέον, γονίδιο ώστε να μπορεί να εκφραστεί στον οργανισμό-στόχο, φορτώνουμε το γονίδιο που απομονώσαμε σε ένα μεταφορικό μέσο το οποίο, συνήθως, είναι ένα ειδικό μόριο DNA που ονομάζεται πλασμίδιο, το στέλνουμε στον οργανισμό-στόχο…και βουαλά! Έχουμε το γενετικά τροποποιημένο οργανισμό μας! Φυσικά δεν είναι τόσο απλό, υπάρχουν πολλά ενδιάμεσα βήματα τα οποία παρέλειψα για λόγους απλότητας αλλά τουλάχιστον καταλαβαίνετε το νόημα.

Αν σας ενδιαφέρει το εν λόγω θέμα θα πρότεινα να ρίξετε μια ματιά σε μια σειρά ελεύθερων μαθημάτων από το πανεπιστήμιο του Yale:

Και για όποιον θέλει μια πιο χαλαρή ανάλυση του θέματος αφήνω αυτό το βίντεο:

Τώρα που έχετε μια γενική ιδέα για το πως μεταφέρουμε ιδιότητες από έναν οργανισμό σε έναν άλλο ας περάσουμε στο θέμα της ασφάλειας. Συνήθως όταν γίνεται συζήτηση για το θέμα των GMOs βλέπουμε αποτυχημένη προσπάθεια αντικειμενικής παρουσίασης από τη πλειονότητα των μέσων ενημέρωσης, διαδικτυακών και έντυπων. Η πλειονότητα των άρθρων που διαβάζω, ακόμα και σε γνωστές σελίδες έχουν μια, ελαφρώς, αρνητική στάση απέναντι στη γενετική τροποποίηση. Και φυσικά υπάρχουν και τα τρομολαγνικά δημοσιεύματα τα οποία συνήθως στερούνται πηγών ή οι πηγές που παραθέτουν είναι από blog και έρευνες αμφιβόλου ποιότητας.

[πηγή 1][πηγή 2][πηγή 3]

Ας δούμε λοιπόν τι γίνεται με την ασφάλεια των GMOs…Είναι ασφαλή! Τέλος! Άλλο θέμα!

Ωραία, περισσότερα στοιχεία. Αφενός να ξεκαθαρίσουμε κάτι. Ό,τι τρώτε αυτή τη στιγμή, από το καρπούζι μέχρι το καλαμπόκι είναι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί. Και αυτό ξεκίνησε πολύ πριν ανακαλύψουμε τα εργαλεία για να το κάνουμε στο εργαστήριο. Η επιλεκτική διασταύρωση, στην οποία ο καλλιεργητής δημιουργεί νέα είδη φυτών με συγκεκριμένες διασταυρώσεις είναι πρακτικά μια μέθοδος δημιουργίας γενετικά τροποποιημένων οργανισμών. Αν δεν έχετε δει πώς είναι στη πραγματικότητα η μπανάνα, το καλαμπόκι και το καρπούζι, ορίστε!

[πηγή 1][πηγή 2]

Τι είναι η γενετική μηχανική; Η ίδια μέθοδος που ανέφερα μόλις με τη μόνη διαφορά ότι αυτό μπορούμε να το κάνουμε πλέον στο εργαστήριο με απίστευτα μεγαλύτερη ακρίβεια και ασφάλεια και με αποτελέσματα που θα χρειαζόταν πολλαπλάσια χρόνια για να φανούν με την επιλεκτική διασταύρωση. Ωστόσο αυτό είναι προσωπική τοποθέτηση. Τι λένε τα στοιχεία για την ασφάλεια των GMOs;

Το Μάρτιο του 2014, δημοσιεύτηκε μια ανάλυση η οποία εξέτασε 1783 επιστημονικές μελέτες οι οποίες έγιναν τα τελευταία 10 χρόνια (η έρευνα στα GMOs γίνεται εδώ και περίπου 30 χρόνια) σε σχέση με τα GMOs και το κατά πόσο είναι ασφαλή. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι δεν υπάρχει (μέχρι στιγμής) καμία ένδειξη συσχετισμού μεταξύ των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων και προβλημάτων στην ανθρώπινη υγεία. [πηγή]

Επίσης έχουμε μια μετα-ανάλυση επιστημονικών ερευνών πάνω στο θέμα η οποία καλύπτει περίοδο μελέτης 20 ετών με παρόμοια αποτελέσματα. [πηγή]

Αυτό φυσικά δε σημαίνει ότι κάθε γενετικά τροποποιημένος οργανισμός που θα παραχθεί στο μέλλον θα είναι ασφαλής. Απλά τα στοιχεία όσων αφορά τις μέχρι τώρα τεχνικές παραγωγής και τα μέχρι τώρα προϊόντα δείχνουν ξεκάθαρα ότι είμαστε ασφαλείς. Και αυτό δεν αφορά μόνο τα ίδια τα τρόφιμα αλλά και προϊόντα που χρησιμοποιούνται πλέον σε συνδυασμό με τις γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες όπως το γνωστό παρασιτοκτόνο RoundUp. Πρόσφατα εμφανίστηκαν πολλά δημοσιεύματα τα οποία παρουσίαζαν σύνδεση μεταξύ του RoundUp και καρκινογένεσης. Τα δημοσιεύματα βασίζονταν σε αυτή την ανακοίνωση από τον ΠΟΥ

[πηγή]

η οποία ενημερώθηκε μετά από εξέταση 45 επιδημιολογικών μελετών πάνω σε τρία παρασιτοκτόνα, ένα εκ των οποίων ήταν και το RoundUp. Οι μελέτες αυτές σύμφωνα με την επίσημη αναφορά του ΠΟΥ, η οποία αναίρεσε τη προηγούμενη, έδειξαν ότι το RoundUp:

«[…]έχει ελάχιστες πιθανότητες να σχετίζεται με καρκινογένεση στους ανθρώπους όταν λαμβάνεται μέσω της τροφής.»

[πηγή]

Γιατί λοιπόν, με όλα αυτά τα στοιχεία, υπάρχει ακόμα ένα τόσο μεγάλο μέρος του πληθυσμού το οποίο αντιτίθεται σε αυτή τη τεχνολογία; Εδώ περνάμε στις γνώμες και πιστέψτε με, ποικίλουν. Για παράδειγμα, όπως είπα στην αρχή, ίσως είναι λόγω της αδυναμίας μας να εμπιστευτούμε κάτι που δεν καταλαβαίνουμε. Οι διαδικασίες της γενετικής τροποποίησης είναι κάπως περίπλοκες και χρειάζεται λίγη επένδυση χρόνου για να γίνουν αντιληπτές. Ωστόσο δεν είναι πολλοί αυτοί που θα δαπανήσουν αυτόν το χρόνο και ίσως είναι πιο εύκολο να καταφύγουν στην ενστικτώδη αντίδραση και να επιτεθούν στο άγνωστο. Επίσης, πολλοί κάνουν το λάθος να συσχετίζουν την εν λόγω τεχνολογία με κάποιες εταιρίες όπως η Monsanto. Παρότι οι πρακτικές της εν λόγω εταιρίας μπορεί να είναι αμφιλεγόμενες, δεν είναι η μόνη που χρησιμοποιεί γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς. Επίσης, οι πρακτικές μία εταιρίας η οποία χρησιμοποιεί κάποια τεχνολογία (στην περίπτωσή μας τα GMOs) δεν θα έπρεπε να συγχέονται με την αξιολόγηση της τεχνολογίας αυτής καθαυτής.

Ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο περιοδικό Scientific American εξέτασε ακριβώς αυτό το θέμα, δηλαδή το λόγο για τον οποίο οι άνθρωποι αντιτίθενται στους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, και αναφέρει κάποιες αρκετά ενδιαφέρουσες απόψεις όπως για παράδειγμα ότι οι περισσότεροι άνθρωποι βλέπουν τη «φύση» ως κάτι το «ιερό» το οποίο δεν πρέπει να μεταβάλλεται από τον άνθρωπο και ούτω καθεξής.

[πηγή]

Εδώ όμως νομίζω τίθεται αναπόφευκτα το ερώτημα: Εφόσον τα πάντα στον κόσμο προέρχονται ουσιαστικά από τα ίδια υλικά και ο άνθρωπος είναι ένα μικρό κομμάτι της φυσικής εξέλιξης των έμβιων όντων (από τα εκατομμύρια που υπάρχουν), τότε γιατί μιλάμε για «παρέμβαση στη φύση»; Δεν είναι ο άνθρωπος μέρος της φύσης;

Σε κάθε περίπτωση το ζήτημα είναι να μπορούμε να παραμερίζουμε τις προσωπικές μας απόψεις και να κοιτάμε τα στοιχεία. Και στην εν λόγω περίπτωση τα στοιχεία είναι ξεκάθαρα. Για να μη παρεξηγηθώ θέλω να τονίσω ότι η επιστήμη δεν είναι άκαμπτη, αλλά όσο αλλάζουν τα στοιχεία αλλάζει η κατανόηση μας για ένα θέμα με αποτέλεσμα να αλλάζει και η γνώμη μας. Αν, για παράδειγμα, σε μερικά χρόνια αλλάξει η επιστημονική συναίνεση σε αυτό το ζήτημα (με απτά στοιχεία) θα αλλάξω και εγώ τη στάση μου απέναντι στα GMOs. Αυτό που έχει σημασία στην επιστήμη δεν είναι η προσωπική γνώμη αλλά οι έρευνες και τα στοιχεία.

Δυστυχώς όμως η προσωπική γνώμη στις μέρες μας υποσκελίζει την επιστημονική συναίνεση στα μάτια του κόσμου. Τα blog έχουν πάρει τη θέση των γιατρών και τα post την θέση των επιστημονικών μελετών με σοβαρές επιπτώσεις τόσο στη κριτική σκέψη όσο και στην ασφάλεια των ανθρώπων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της κατάστασης είναι η εξάπλωση του κινήματος κατά των εμβολίων με τις ανάλογες συνέπειες.

[https://www.ellinikahoaxes.gr/2016/09/27/vaxxers/]

Το λέω ξανά λοιπόν:

Ο επιστημονικός αναλφαβητισμός στην εποχή της πληροφορίας είναι μείζον ζήτημα και οφείλουμε να το αντιμετωπίσουμε ανάλογα.