Η κρίση, η ευκαιρία και τα κινέζικα

Τα τελευταία χρόνια που η χώρα μας μαστίζεται από τις επιπτώσεις της κρίσης, ακούμε και διαβάζουμε συχνά, από δημόσια (και μη) πρόσωπα να ισχυρίζονται ότι, οι Κινέζοι χρησιμοποιούν το ίδιο ιδεόγραμμα για την ευκαιρία και για την κρίση. Αληθεύει;

ΨΕΥΔΕΣ

Είχαμε αναφερθεί και παλιότερα  σ αυτό το θέμα, παραθέτοντάς σας απλά μία συνοπτική αναφορά της wikipedia

Αυτή τη φορά όμως είπαμε να το αναπτύξουμε λίγο περισσότερο και για τον λόγο αυτό ζητήσαμε την γνώμη της φίλης Limao Qian η οποία έχει σπουδάσει Νεοκινεζική Φιλολογία στο Πεκίνο. Αυτή είναι η απάντησή της:

“Οι κινέζικες λέξεις κρίση (危机) και ευκαιρία (机会) είναι σαφώς διακριτές. Συνεπώς, αυτοί που υποστηρίζουν ότι τα κινέζικα έχουν μία λέξη που σημαίνει και ‘κρίση’ και ‘ευκαιρία’, δε μπορεί παρά να αναφέρονται στην κοινή συνιστώσα των δύο λέξεων: το 机 (jī), το οποίο, όμως, στη σύγχρονη γλώσσα δεν είναι λέξη. Άρα, πάμε στην κλασσική (ας πούμε αρχαία) κινεζική…

Οι λέξεις της νέας κινεζικής είναι στην πλειοψηφία τους δισύλλαβες. Τα κινέζικα, όμως, ήταν αρχικά μια αυστηρά μονοσυλλαβική γλώσσα. H αρχαία μονοσύλλαβη λέξη幾, της οποίας ο σημερινός – απλοποιημένος – χαρακτήρας είναι  机, απαντά στα αρχαία κείμενα με τις παρακάτω έννοιες:

α)  ο μηχανισμός τόξου (trigger mechanism)

β)  (γενικά) πολεμικός εξοπλισμός

γ)  σημείο καμπής, ευκαιρία, αποφασιστική στιγμή

δ)  έξυπνος

γ)  δουλειά, καθήκον

Ένα από τα σημεία που δημιούργησαν την παρανόηση είναι η έννοια γ.

Θα επιστρέψω σ’ αυτήν στη συνέχεια.

Σήμερα, που η γλώσσα δεν είναι πια μονοσυλλαβική, το机, όπως είπαμε ήδη, δεν είναι λέξη.  Δεν στέκεται μόνο του. Υπάρχει στη νέα κινεζική μόνο ως κομμάτι σύνθετων λέξεων. Περίπου όπως τα δικά μας ‘ίππος’,  ‘κύων’ ή, ακόμα καλύτερα, ‘τήλε’, που, παρότι τα ίδια δεν είναι λέξεις της νέας ελληνικής, εξακολουθούν να υπάρχουν στη γλώσσα μέσω των συνθέτων τους: ιππικός, ιππότης, ιπποσκευή κ.λπ., κυνικός, κυνηγός, κυνοφιλικός κ.λπ. και Τηλέμαχος, τηλέφωνο, τηλεδιάσκεψη κ.λπ.

Η κυριότερη έννοια την οποία συνεισφέρει το 机 στα σημερινά σύνθετα, προέρχεται από την έννοια  α.  και είναι ‘μηχανισμός’, ‘μηχάνημα’, ΄μηχανή’:

机器  (μηχάνημα + εργαλείο/όργανο)  =  μηχάνημα, μηχανή

机动  (μηχάνημα + κινώ)  =  μηχανοκίνητος / ευέλικτος

飞机  (μηχανή που πετάει) =  αεροπλάνο

                 εξ ου και:  机场  αεροδρόμιο

打火机   (μηχανή που φτιάχνει φωτιά)  =  αναπτήρας

洗衣机   (μηχανή που πλένει ρούχα)  =  πλυντήριο

拖拉机   (μηχανή που σπρώχνει και τραβάει)  =  τρακτέρ

… και μια πληθώρα άλλων λέξεων σχετικής λογικής.

Το机, σε μια ‘εργαλειακή’ αντιμετώπιση της σκέψης, δίνει επίσης σύνθετα που έχουν να κάνουν με τη σκέψη και το σχεδιασμό:

动机  κίνητρο

杀机  δολοφονικό σχέδιο

心机  σκέψεις, σχέδια

καθώς και σύνθετα σε σχέση με το σχεδιασμό του πολέμου:

军机  στρατηγικό σχέδιο            κ.ά.

Κι ερχόμαστε τώρα στο επίμαχο σημείο: Η έννοια γ, η οποία είναι ‘σημείο καμπής΄, αφ’ εαυτής δεν περιέχει αξιολόγηση. Δεν πρόκειται, δηλαδή, ούτε για ‘καλό σημείο καμπής’, δηλαδή ευκαιρία, ούτε για ‘κακό σημείο καμπής’, δηλαδή ‘κρίση’. Οι συγκεκριμένες έννοιες των δύο σύγχρονων λέξεων προκύπτουν από το συνδυασμό με τα άλλα δύο συνθετικά:

Ως προς τη λέξη ‘ευκαιρία’  (机会), είναι το δεύτερο συνθετικό της, το 会, αυτό που στα αρχαία κινέζικα έχει την έννοια ‘στιγμή’,  κατάλληλη στιγμή’ και  ‘ευκαιρία’.  Στη σύγχρονη λέξη, το 会 ’συνεργάζεται’ με την ‘αποφασιστική στιγμή’, για να δώσει την έννοια ‘ευκαιρία’.

Το πρώτο συνθετικό της λέξης ‘κρίση’  (危机) , το 危, σημαίνει ‘κρημνώδης’, ‘επικίνδυνος’, ‘τρομακτικός’. Συνεπώς, το νόημα του συνθέτου είναι: ‘επικίνδυνη κατάσταση’ και προκύπτει κυρίως από το πρώτο συνθετικό (επικινδυνότητα) και όχι από το δεύτερο (κατάσταση, σημείο καμπής).

Χαρακτηριστικά, παραθέτω και τη λέξη良机, που σημαίνει ‘χρυσή ευκαιρία’, ‘μεγάλη ευκαιρία’ και έχει, φυσικά, θετική έννοια, χάρις στο πρώτο συνθετικό της.

Κοντολογίς: αν δεχτούμε ότι το 机 σημαίνει και ‘κρίση’ και ‘ευκαιρία’, μόνο και μόνο επειδή είναι συνιστώσα αυτών των λέξεων, τότε, εξίσου ανόητα, μπορούμε να δεχτούμε ότι σημαίνει επίσης ‘κίνητρο’, ‘αεροπλάνο’, ‘πλυντήριο’ κ.λπ. κ.λπ.

Ιδίου τύπου ανοησία στα ελληνικά θα ήταν να πάρει κάποιος τις λέξεις ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ και ΔΙΑΒΟΛΟΣ και, μόνο και μόνο επειδή έχουν κοινό συνθετικό τη ρίζα ‘βαλλ-, να πει ότι στα ελληνικά υπάρχει μία λέξη που σημαίνει και ‘environment’ και ‘devil’.

(Σημειώνω ότι, ακόμη και η απόδοση της λέξης危机 ως ‘κρίση’ δεν είναι απολύτως σωστή. Η ερμηνεία της στο κινέζικο λεξικό είναι: ‘επικίνδυνη κατάσταση’,  ‘δύσκολη κατάσταση’, ‘κατάσταση που εγκυμονεί κινδύνους’.)