Έγραψε ο Φρίντριχ Σίλερ ποίημα με τίτλο “Καταραμένε Έλληνα”;

Ο Φρίντριχ Σίλερ (Friedrich Schiller, Μάρμπαχ, 10 Νοεμβρίου 1759 – Βαϊμάρη, 9 Μαΐου 1805) ήταν Γερμανός θεατρικός συγγραφέας, ποιητής και ιστορικός. Τα έργα του μεταφράστηκαν και παίχτηκαν στην Ελλάδα από πολλά θέατρα. Εδώ και χρόνια κυκλοφορεί στο διαδίκτυο ένα υποτιθέμενο ποίημα του με τίτλο “Καταραμένε Έλληνα”. Είναι πράγματι δικό του;

Το συγκεκριμένο ποίημα που του αποδίδεται από κάποιους,, είναι το παρακάτω (στα ελληνικά και τα γερμανικά) :

Καταραμένε Έλληνα…
Όπου να γυρίσω τη σκέψη μου, όπου και να στρέψω τη ψυχή μου, μπροστά μου σε βρίσκω.
Τέχνη λαχταρώ, ποίηση, θέατρο, αρχιτεκτονική, εσύ μπροστά μου, πρώτος κι αξεπέραστος.
Επιστήμη αναζητώ, μαθηματικά, φιλοσοφία, ιατρική, κορυφαίος και ανυπέρβλητος.
Για δημοκρατία διψώ, ισονομία και ισοπαλία, εσύ μπροστά μου, ασυναγώνιστος κι ανεπισκίαστος.
Καταραμένε Έλληνα, καταραμένη γνώση…
Γιατί να σ’ αγγίξω;
Για να αισθανθώ πόσο μικρός είμαι, ασήμαντος, μηδαμινός;
Γιατί δεν μ’ αφήνεις στη δυστυχία μου και στην ανεμελιά μου;

Verdammter Grieche
Wohin ich mein Denken drehe, wohin ich meine Seele wende sehe ich dich, finde ich dich,
sehne ich mich nach Kunst, Poesie, Theater, Architektur, bist du davor,erster, unübertroffen.
Suche ich nach Wissenschaft, Mathematik, Philosophie, Medizin, bist du fuehrend und unüberwindbar.
Durste ich nach Demokratie Fairness und Gleichheit, bist du vor mir, unnachahmbar konkurrenzlos.
Verfluchter Grieche…Verfluchtes Wissen
Warum soll ich dich Berühren ?
Um zu spüren, wie klein ich bin, unwichtig, unbedeutend?
Warum lassen Sie mich nicht in mein Elend und in meine Sorglosigkeit?

Εύκολα κάποιος μπορεί να εντοπίσει τα ποιήματα του Σίλερ στο διαδίκτυο. Ρίξτε μια ματιά εδώ , υπάρχουν σχεδόν όλα. Και το συγκεκριμένο απλά απουσιάζει…

Για το συγκεκριμένο θέμα, ήδη 2 ιστολόγια είχαν κάνει εδώ κι αρκετά χρόνια την έρευνά τους, οπότε δεν χρειάζεται ν ανακαλύψουμε ξανά τον τροχό. Απλά θα σας τα παραθέσουμε:

Πρώτα από το blog του κ. Καραμάσκου :

Το συγκεκριμένο ποίημα “Καταραμένε Έλληνα” δεν ανευρίσκεται σε καμιά συλλογή, σε κανένα ποίημα (ως απόσπασμα) του κορυφαίου Γερμανού ποιητή. Ίσως να ανήκει σε κάποιον άλλον ποιητή, σε κάποιον άλλον φιλόσοφο, ίσως να είναι “παραποιημένο”  έντεχνα από κάποιον γερμανομαθή ή Γερμανό φιλέλληνα ή…. πολλά ή… αλλά η μικρή μου έρευνα με έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι το ποίημα αυτό δεν είναι του Φρίντριχ Σίλλερ.

Η λέξη “unüberwindbar” (βλ.νεότερη προσθήκη στο τέλος) στην τρίτη σειρά δεν υπάρχει στο Μεγάλο λεξικό του Wahrig αλλά υπάρχει αντ’ αυτής η λέξη unüberwindlich. Υπάρχει όμως η λέξη überwindbar αλλά όχι με το στερητικό un. Επίσης η λέξη Fairness δεν έχει την έννοια της Ισονομίας, όπως αποδίδεται στη μετάφραση του  ποιήματος, αλλά της γνησιότητας, της εντιμότητας.

Επίσης η λέξη unnachahmbar δεν υπάρχει στο λεξικό του Wahrig. Υπάρχει η λέξη unnachahmlich με δύο n ενώ στο διαδίκτυο κυκλοφορεί με ένα n (nachahmen=μιμούμαι, un-nach-ahmlich=αυτός που δεν μπορεί να τον μιμηθεί κάποιος). Αν υπήρχε η λέξη unnachahmbar στον Σίλλερ, πιστεύω ότι θα υπήρχε σε ένα τόσο έγκυρο λεξικό όπως του Wahrig.

Ο επίλογος είναι επίσης προβληματικός, καθώς ενώ σε όλο το ποίημα ο ποιητής απευθύνεται στον Έλληνα (υποτίθεται) μιλώντας του σε ενικό αριθμό, στο τέλος απευθύνεται σε πληθυντικό αριθμό, πράγμα απίθανο, γιατί ο πληθυντικός της ευγενείας δεν απευθύνεται ποτέ σε ένα πρόσωπο συλλογικής έννοιας, όπως ο Έλληνας του ποιήματος, αλλά σε ένα πρόσωπο που βρίσκεται ενώπιον του ομιλούντος και η ευγένεια απαιτεί τη χρήση πληθυντικού της ευγενείας!

Έπειτα από το ιστολόγιο pare-dose

… όσο κι αν ψάξει κάποιος στο Διαδίκτυο για την παραπομπή στο πρωτότυπο κείμενο, θα απογοητευθεί. Δεν υπάρχει. Η αναζήτηση στην γερμανική και αγγλική γλώσσα αποφέρει ισχνά αποτελέσματα, ενώ κάποια αντίστοιχα κείμενα στις γλώσσες αυτές, μοιάζουν να είναι απλά μεταφράσεις τού ελληνικού κειμένου .

Στην γερμανική έκδοση τής Βικιπαίδεια, τών αποφθεγμάτων τού Σίλερ, απουσιάζει η οποιαδήποτε αναφορά σε Ελλάδα και Έλληνες. Στην αγγλική έκδοση, υπάρχει αναφορά, αλλά όχι η συγκεκριμένη. Εκεί ο Σίλερ επαινεί την ελληνική απλότητα κ.ά.

Σε άλλες περιπτώσεις, δίνεται ως πηγή το έργο «Ύμνος στον Έλληνα». Τέτοιος τίτλος όμως στην γνωστή εργογραφία (εναλλακτικά, εδώ) τού Σίλερ δεν υπάρχει. Υπάρχει το ποίημα «Ύμνοι στην ελληνική» (Hymnen aus dem Griechischen), το οποίο εκδόθηκε από τον Σίλερ το 1799, αλλά γράφτηκε από τον Φρίντριχ Έσεν και σε κάθε περίπτωση, το περιεχόμενό του (εδώ το πρωτότυπο κι εδώ μια υποτυπώδης μετάφραση) δεν συμφωνεί με το περιφερόμενο κείμενο που αποδίδεται στον Σίλερ.

Τέλος αξίζει ν αναφέρουμε ότι με το θέμα επίσης ασχολήθηκαν και στο πολύ καλό forum lexilogia χωρίς να εντοπίσουν κάτι

Για “διαβαστερούς” & περί Σίλερ

Το τέταρτο μέρος της Ενάτης Συμφωνίας του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν ( (IV. Presto Allegro assai Rezitativo ) , επονομαζόμενο και “Ύμνος στη Χαρά” (γερμ. An die Freude) αποτελεί μελοποίηση στίχων του Σίλερ.  Ας το ακούσουμε.

Την ιδέα να μελοποιήσει την ”ΩΔΗ ΣΤΗ ΧΑΡΑ” του Φρήντριχ Σίλερ , την είχε από το 1792, χρειάστηκε όμως να περάσουν αρκετά χρόνια, ώστε το 1823-1824 να αποφασίσει να την εντάξει σε μία συμφωνία. Επιπλέον, προς κατάπληξη του συντηρητικού κοινού της Βιέννης, οδήγησε την κλιμάκωση της συμφωνίας στο τέταρτο μέρος. Μέχρι τότε, οι συμφωνίες γράφονταν με γνώμονα την αντίθεση μεταξύ των διαδοχικών μερών, με το τελευταίο από αυτά να είναι γρήγορο και ελαφρύ. Στην Ενάτη Συμφωνία όμως, όλα τα μέρη οδηγούν στην κορύφωση του τέταρτου μέρους, όπου ορχήστρα, χορωδία, και σολίστες, τραγουδούν την ”Ωδή” του Φρήντριχ Σίλερ.

Το 1972, η Ωδή στη Χαρά του Μπετόβεν έγινε ο ύμνος του Συμβουλίου της Ευρώπης, και το 1985 αναγνωρίστηκε από τους ηγέτες της ΕΕ ως ο ύμνος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Χωρίς στίχους, και με την παγκόσμια γλώσσα της μουσικής, αυτός ο ύμνος εκφράζει τα ευρωπαϊκά ιδανικά της ελευθερίας, της ειρήνης και της αλληλεγγύης. Ο ύμνος της ΕΕ δεν προορίζεται να αντικαταστήσει τους εθνικούς ύμνους, αλλά να εξυμνήσει τις κοινές αξίες των κρατών μελών της ΕΕ. Ο ύμνος δεν συμβολίζει απλώς την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και την Ευρώπη γενικότερα. Το ποίημα “Ωδή στη Χαρά” εκφράζει την ιδεαλιστική άποψη του Σίλερ για συναδέλφωση όλων των λαών, την οποία συμμεριζόταν ο Μπετόβεν.

Εξετάζοντας εκτενέστατα τις παραπάνω χρήσεις ο Αργεντινός μουσικολόγος Έστεμπαν Μπουχ στο έργο του “Μπετόβεν: “Η 9η Συμφωνία” – Μια πολιτική ιστορία” αναρωτιέται σύμφωνα με το στίχο του Σίλερ αν μπορούν όλοι οι άνθρωποι να γίνουν αδέλφια, καταλήγοντας στη διαπίστωση: “είτε η μουσική γλώσσα δεν έχει ηθική, είτε εκφράζει μια ηθική που συμπεριλαμβάνει τους τυράννους”!

Νεότερη προσθήκη της 10/11/2017

Όπως μας πληροφόρησε φίλος αναγνώστης : “Η λέξη unüberwindbar υπάρχει στα γερμανικά και σημαίνει απροσπέλαστος. Από εκεί και πέρα το μοναδικό ποίημα που έχει γράψει ο Schiller για την Ελλάδα είναι το ποίημα “Die Götter Griechenlands”. Δηλαδή “Οι Θεοί του Ολύμπου”. To ποίημα υπάρχει εδώ από την ιστοσελίδα του πανεπιστημίου του Duisburg και Essen. Αυτό πάντως που του αποδίδουν διάφοροι είναι ένα μεγαλοπρεπέστατο hoax που κρατάει δεκαετίες”

Νεότερη προσθήκη της 9/11/2018

Με το ποίημα ασχολήθηκε τον Ιούνιο του 2018 κι ο κ. Σαραντάκος στο πολύ καλό ιστολόγιό του, κάνοντας μια καταγραφή αδόκιμων λέξεων κι εννοιών, αναλύοντας τα τεχνικά χαρακτηριστικών του κι επισημαίνοντας τις συντακτικές παραφωνίες του.

Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δεν ανήκει στον Schiller αλλά “Πιθανότατα προέρχεται από κάποιον Έλληνα με υψηλού επιπέδου −αλλά πάντως όχι αψεγάδιαστες− γνώσεις Γερμανικών, ο οποίος, γνωρίζοντας προφανώς για τον φιλελληνισμό του Σίλερ και ορμώμενος ενδεχομένως από αμφιλεγόμενα ελατήρια, επιχείρησε να δημιουργήσει ένα κείμενο που θα μπορούσε να περάσει για ποίημα Γερμανού ποιητή. Άφησε, όμως, πίσω του ίχνη…”