Hμερίδα, με θέμα «Μη Ιονίζουσα Ακτινοβολία και οι Πιθανές Επιπτώσεις της στην Υγεία»

Το άρθρο που ισχυρίζεται ότι τα κινητά τηλέφωνα αποτελούν σημαντικό κίνδυνο για την υγεία είναι παραπλανητικό στη καλύτερη περίπτωση ενώ παρουσιάζει ψευδοεπιστημονικές απόψεις ως επιστημονικά δεδομένα.

ΥΠΕΡΒΟΛΗ

ΚΙΝΔΥΝΟΛΟΓΙΑ

ΨΕΥΔΗΣ ΙΣΧΥΡΙΣΜΟΣ

Είδαμε το άρθρο στο ethnos.gr και στην imerisia.gr

Το άρθρο αναφέρει:

Οι οδηγίες ανακοινώθηκαν στο πλαίσιο ημερίδας, με θέμα «Μη Ιονίζουσα Ακτινοβολία και οι Πιθανές Επιπτώσεις της στην Υγεία», η οποία πραγματοποιήθηκε το Σάββατο από τον ΙΣΑ. Σύμφωνα με τις τοποθετήσεις ειδικών επιστημόνων, οι χρήστες κινητών τηλεφώνων και ασύρματων δικτύων πρέπει να προσέχουν τα εξής: Να μην έχουν το κινητό σε επαφή με το κεφάλι. Να μην κάνουν χρήση κινητού στο αυτοκίνητο, στο τρένο, στο αεροπλάνο ή στον ανελκυστήρα. Χρήση κινητού δεν πρέπει να γίνεται όταν υπάρχουν σε κοντινή απόσταση μικρά παιδιά και έγκυες.

Το κινητό πρέπει να μένει μακριά από το σώμα και όταν χρησιμοποιείται να είναι σε απόσταση από τους άλλους. Δεν πρέπει να τοποθετείται στην τσέπη, ενώ τη νύχτα καλό είναι να κλείνει και να απενεργοποιείται το ασύρματο δίκτυο (Wi-Fi). Mην παίζετε παιχνίδια στο κινητό τηλέφωνο σε online σύνδεση. Βάλτε το σε καθεστώς αεροπορικού ταξιδιού (airplane mode).

Τα ασύρματα δίκτυα (Wi-Fi) εκθέτουν σε ακτινοβολία μικροκυμάτων. Περιoρίστε το Wi-Fi και κάντε χρήση σταθερής – ενσύρματης σύνδεσης. Οταν το σήμα του κινητού δεν είναι καλό, μην τηλεφωνείτε. Αν έχετε πρόσβαση σε σταθερή γραμμή, κάντε χρήση αυτής κατά προτεραιότητα.

Η ανακοίνωση υπάρχει όντως, μαζί με τις οδηγίες που αναφέρονται εδώ και βρίσκονται στην ιστοσελίδα του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών. Δεδομένου λοιπόν του ισχυρισμού για επιπτώσεις της μη-ιονίζουσας ακτινοβολίας στην υγεία των πολιτών είναι σκόπιμο να δούμε εν τάχει τι είναι ο ιονισμός και τι η ιονίζουσα (και μη-ιονίζουσα) ακτινοβολία.[πηγή]

Τα άτομα που συγκροτούν το σώμα μας αποτελούνται από πρωτόνια και νετρόνια, που δομούν το πυρήνα, και ηλεκτρόνια που περιστρέφονται γύρω από τον πυρήνα. Τα ηλεκτρόνια έχουν αρνητικό φορτίο, τα πρωτόνια θετικό και τα νετρόνια δεν έχουν φορτίο. Έτσι όταν ο αριθμός των ηλεκτρονίων είναι ίδιος με αυτό των πρωτονίων το φορτίο του ατόμου είναι ουδέτερο. Αν κάποιο από τα ηλεκτρόνια απομακρυνθεί από το άτομο τα πρωτόνια είναι πλέον περισσότερα από τα ηλεκτρόνια άρα το άτομο έχει θετικό φορτίο ενώ αν προσληφθεί ένα εξτρά ηλεκτρόνιο το φορτίο του ατόμου είναι πλέον αρνητικό γιατί τα ηλεκτρόνια είναι περισσότερα από τα πρωτόνια. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται ιονισμός και τα άτομα αυτά ονομάζονται ιόντα. Αυτά τα άτομα είναι πλέον πολύ δραστικά και μπορούν να προκαλέσουν αλλαγές σε σημαντικά μόρια του οργανισμού όπως το DNA με συνέπεια τη πρόκληση μεταλλάξεων οι οποίες μπορούν δυνητικά να οδηγήσουν στην ανάπτυξη καρκινικών όγκων . Ιονίζουσες είναι οι ακτινοβολίες που μεταφέρουν ενέργεια ικανή να εισχωρήσει στην ύλη, να προκαλέσει ιοντισμό των ατόμων, να διασπάσει βίαια χημικούς δεσμούς και να προκαλέσει βιολογικές βλάβες στον ανθρώπινο οργανισμό, ενώ η μη-ιονίζουσα, ή γνωστή και ως ηλεκτρομαγνητική, είναι η ακτινοβολία που μεταφέρει σχετικά μικρή ενέργεια, που δεν προκαλεί ιονισμό, είναι ικανή όμως να προκαλέσει ηλεκτρικές, χημικές και θερμικές επιδράσεις στον οργανισμό.

Πολύ χοντρικά λοιπόν η ακτινοβολία με μεγαλύτερο δείκτη επικινδυνότητας είναι η ιονίζουσα χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η μη-ιονίζουσα είναι πλήρως ακίνδυνη σε κάθε πλαίσιο. Τα κινητά τηλέφωνα και το wifi εκπέμπουν ραδιοκύματα, μια μορφή μη-ιονίζουσας ακτινοβολίας η οποία έχει εξεταστεί ήδη για πολλές δεκαετίες όσων αφορά την επικινδυνότητα της. Μέχρι σήμερα δεν έχουμε αποδείξεις που να δείχνουν ξεκάθαρη σύνδεση μεταξύ χρήσης κινητών και καρκίνου. Έχουν διεξαχθεί ουκ ολίγες μετα-αναλύσεις και ανασκοπήσεις ερευνών πάνω στο θέμα και ακόμα δεν έχει τεκμηριωθεί σύνδεση των δυο. [πηγή 1][πηγη 2][πηγή 3]

Ένα δεδομένο που βλέπουμε συχνά στη συζήτηση περί κινητών και καρκίνου είναι η κατάταξη της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας που εκπέμπουν στη κατηγορία «πιθανών καρκινογόνα» από τον οργανισμό IARC που υπάγεται στον Παγκόσμιο Οργανισμό  Υγείας. Η κατάταξη 2Β ή «πιθανών καρκινογόνα» αναφέρεται σύμφωνα με τον ίδιο το φορέα σε:

«[…]παράγοντες για τους οποίους έχουμε περιορισμένες αποδείξεις ανάπτυξης καρκίνου σε ανθρώπους και μη επαρκείς αποδείξεις ανάπτυξης καρκίνου σε πειραματόζωα.»

Για να υπάρχει μια απτή εικόνα σχετικά αυτή τη κατηγορία, στη 2Β ανήκουν το εκχύλισμα aloe vera και οι πίκλες. H 2Β αφορά παράγοντες για τους οποίους υπάρχουν κάποια στοιχεία που δείχνουν πιθανό συσχετισμό με ανάπτυξη καρκινικών όγκων αλλά αυτά τα στοιχεία αφορούν συνήθως μικρό αριθμό μελετών με περιορισμένα δείγματα, κυρίως σε κύτταρα και πειραματόζωα. [πηγή]

Το άρθρο συνεχίζει:

Ο μηχανολόγος ηλεκτρολόγος Θεόδωρος Μέτσης επεσήμανε πως ερευνητικά ιδρύματα, ακαδημαϊκοί και επιστήμονες προειδοποιούν ότι τα επίπεδα ακτινοβολίας που καταγράφονται σήμερα μέσα στον αστικό ιστό δεν είναι ασφαλή.Από τα πορίσματα μελετών “είπε” προκύπτουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, με έμφαση στο σύνδρομο της ηλεκτρομαγνητικής υπερευαισθησίας που σε κάποιες χώρες έχει πάρει μορφή επιδημίας. Ο κ. Μέτσης τόνισε ότι οι νέες εφαρμογές, όπως η τεχνολογία του 5G και οι έξυπνοι μετρητές που θα αντικαταστήσουν τους αναλογικούς μετρητές της ΔΕΗ, θα αυξήσουν την ακτινοβολία και θα επηρεάσουν την καθημερινότητά μας.

Εδώ έχουμε παρουσίαση ψευδοεπιστημονικών υποθέσεων ως αποδεδειγμένες επιστημονικές αρχές. Η «ηλεκτρομαγνητική υπερευαισθησία» είναι ο ισχυρισμός ότι ηλεκτρομαγνητικά κύμματα όπως αυτά που εκπέμπονται από κινητά τηλέφωνα επηρεάζουν την υγεία κάποιων ανθρώπων που “πάσχουν” από αυτό το σύνδρομο. Δε πρόκειται για αναγνωρισμένη ιατρική διάγνωση και μέχρι στιγμής δεν έχει τεκμηριωθεί η ύπαρξή της από σχετικές μελέτες. Συγκεκριμένα οι μελέτες στις οποίες αναφέρομαι εξέτασαν αν η επαφή με ηλεκτρομαγνητικά πεδία επηρέαζε την υγεία των συμμετεχόντων οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι πάσχουν από «ηλεκτρομαγνητική υπερευαισθησία»  με τη μέθοδο του blind trial, δηλαδή δεν ήταν ενήμεροι για την ύπαρξη ή όχι των πεδίων. Έχουν γίνει πολλές παρόμοιες μελέτες και παρότι οι ερευνητές διατηρούν πάντα επιφύλαξη για τις πιθανές μακροχρόνιες επιπτώσεις αυτών των συσκευών στην υγεία (ως ωφείλουν δεδομένου του ότι δε μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον) τονίζουν ότι δεν κατάφεραν να βρουν σύνδεση μεταξύ της ύπαρξης ηλεκτρομαγνητικών κυμμάτων και των συμπτωμάτων που ανέφεραν οι ασθενείς. [πηγή 1][πηγή 2]

Πολλοί ερευνητές μάλιστα αποδίδουν τα συμπτώματα που δηλώνονται από τους ασθενείς στο φαινόμενο nocebo, μια κατάσταση κατά την οποία παρατηρούνται ψυχοσωματικά συμπτώματα από την πεποίθηση κάποιου ότι ένας παράγοντας ή ουσία θα του προκαλέσει πρόβλημα στην υγεία. Το φαινόμενο nocebo είναι πρακτικά το αντίθετο του φαινομένου placebo στο οποίο, πολύ χοντρικά, η πεποίθηση και μόνο ότι κάποιο φάρμακο θα βελτιώσει την υγεία μας κάνει να αισθανόμαστε καλύτερα. [πηγή 1][πηγή 2]

Ακόμα και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει στην ιστοσελίδα του ότι δε πρόκειται για αναγνωρισμένη ιατρική διάγνωση και πως δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν σύνδεση των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων με τα εν λόγω συμπτώματα.[πηγή]

Παρακάτω βλέπουμε αναφορά στο “National Toxicology Program”:

Οι ομιλητές παρουσίασαν ευρήματα μεγάλου ερευνητικού προγράμματος (National Toxicology Program) για την έκθεση στην ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Σε αυτό αναφέρεται αύξηση εγκεφαλικών όγκων και σβαννωμάτων καρδιάς σε πειραματόζωα και αύξηση του αυτισμού.

Σε αυτή τη μελέτη έχουμε αναφερθεί στο παρελθόν εδώ. Το συγκεκριμένο άρθρο καταλήγει πως εκ πρώτης όψεως αυτά τ’ αποτελέσματα προκαλούν ανησυχία, αλλά μια δεύτερη ανάγνωση αποκαλύπτει ότι υπάρχουν πολλοί βάσιμοι λόγοι για τους οποίους ίσως ν’ αναθεωρηθούν στη τελική δημοσίευση όπως το ότι δεν υπάρχει σύνδεση μεταξύ της ποσότητας ακτινοβολίας και της εμφάνισης των όγκων, δηλαδή το γκρουπ που δέχτηκε τη λιγότερη ακτινοβολία είχε περισσότερα περιστατικά καρκινογένεσης από αυτό που δέχτηκε τη περισσότερη και οι αρουραίοι που εκτέθηκαν σε ακτινοβολία έζησαν περισσότερο από αυτούς που δεν εκτέθηκαν.

Όχι, μία μελέτη σε αρουραίους με οριακά αποτελέσματα δεν αποδεικνύει ότι τα κινητά προκαλούν καρκίνο

Το άρθρο κλείνει λέγοντας:

Υπόμνημα του καθηγητή Ραδιολογίας Λουκά Μαργαρίτη προς τον υπουργό Ψηφιακής Πολιτικής Νίκο Παππά για τις επιπτώσεις της ακτινοβολίας στην υγεία, παρουσιάστηκε στην ημερίδα. Σε αυτό αναφέρεται πως οι επιπτώσεις περιλαμβάνουν αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση καρκίνου, κυτταρικού στρες, αύξηση των επιβλαβών ελεύθερων ριζών, γενετικές βλάβες, δομικές και λειτουργικές αλλαγές του αναπαραγωγικού συστήματος, διαταραχές λειτουργιών μάθησης και μνήμης.

Αυτές οι επιπτώσεις αφορούν την επίδραση κινητών και wifi σε ανθρώπους; Σε τι επίπεδα ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας αναφέρετε; Υπάρχουν μελέτες που να δείχνουν επιστημονική συναίνεση ως προς αυτό;

Οι μετα-αναλύσεις που παρατέθηκαν παραπάνω δηλώνουν το ακριβώς αντίθετο, ότι δηλαδή δεν υπάρχει τεκμηριωμένη επίπτωση στην υγεία των ανθρώπων μέχρι σήμερα και σίγουρα δεν υπάρχει επιστημονική συναίνεση ως προς αυτό. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω αυτό δε συνεπάγεται 100% σιγουριά ότι δεν υπάρχει καμία επίπτωση στην υγεία από αυτές τις συσκευές. Aπλά, τα στοιχεία που έχουμε μέχρι στιγμής δε δείχνουν κάτι τέτοιο. Αν έρθουν στο μέλλον στοιχεία που ανατρέπουν τα ήδη υπάρχοντα και τα οποία εδραιώσουν συναίνεση στην επιστημονική κοινότητα, οφείλει να αλλάξει και η άποψη μας για το εν λόγω θέμα, έτσι λειτουργεί η επιστήμη.

Εν πάση περιπτώσει για να μην υπάρξουν παρερμηνείες, το άρθρο δεν έχει ως σκοπό να κρίνει τη συζήτηση και τη περαιτέρω μελέτη σε αυτό το θέμα, το ακριβώς αντίθετο. Είναι πάντα θεμιτό να προσπαθούμε να αποκτήσουμε μια πιο αναλυτική εικόνα των παραγόντων που επηρεάζουν ή μπορεί να επηρεάσουν την υγεία μας και ως προς αυτό η ημερίδα του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών ήταν μια πολύ καλή κίνηση. Αλλά στην ημερίδα, σύμφωνα με τη σελίδα του ίδιου του Συλλόγου, ακούστηκαν και ισχυρισμοί που στερούνται επιστημονικής βάσης (όπως η «ηλεκτρομαγνητική υπερευαισθησία») οι οποίοι στη συνέχεια φουσκώθηκαν περαιτέρω από τα εκάστοτε μέσα ενημέρωσης και παρουσιάστηκαν με αρκετή δόση κινδυνολογίας, που σίγουρα δεν ήταν η πρόθεση του Συλλόγου.  Προσπαθήσαμε να επικοινωνήσουμε με τον Ιατρικό Σύλλογο Αθηνών για να έχουμε μια δήλωση και από αυτούς σχετικά με την ημερίδα αλλά δυστυχώς δε λάβαμε απάντηση.

Εν κατακλείδι, αν υπάρχει ένα πρόβλημα που παρατηρούμε συχνά στο κόσμο του διαδικτύου είναι η ευκολία με την οποία πιάνονται οι εκάστοτε συνωμοσιολόγοι από τις γκρίζες ζώνες της επιστημονικής έρευνας έτσι ώστε να μπορούν να πουλήσουν τρομολαγνικούς τίτλους στο κοινό τους. Έτσι, η προσοχή στο τρόπο μετάδοσης των ειδήσεων επιστημονικού περιεχομένου είναι η καλύτερη λύση για να περιοριστούν αυτά τα φαινόμενα.

ΥΓ: Ευχαριστώ πολύ τον Μάριο Φωτίου για τη βοήθεια με τη τεχνική επιμέλεια του άρθρου.

Ενημέρωση (5/10/2017)

Η ιστοσελίδα onmed.gr δημοσίευσε ένα άρθρο στις 12/4/2017 στο οποίο διαβάζουμε τις παρατηρήσεις του κύριου Κώστα Κάππα Καθηγητής Ιατρικής Φυσικής, Ακτινοφυσικού Υπεύθυνου Ραδιολογικής Προστασίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας σχετικά με τα προβλήματα της ημερίδας για την μη ιονίζουσα ακτινοβολία. Μπορείτε να βρείτε ολόκληρο το άρθρο [εδώ].

Σύμφωνα με τις δηλώσεις του κύριου Κάππα στο onmed.gr:

«Μία προσεκτική ματιά στους ομιλητές του σεμιναρίου επιβεβαίωνε ότι κανείς δεν είχε την παραμικρή σχέση με τη ακτινοβολία, πλην εν μέρει του κ. Μαργαρίτη. Βασικό κοινό προσόν των ανωτέρω για να κληθούν στο σεμινάριο και να μεταλαμπαδεύσουν την γνώση τους και τον τρόμο τους για την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία στον πληθυσμό, ήταν μια διαμαρτυρία κατά της εκπεμπόμενης από την κινητή τηλεφωνία ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας στον διεθνή χώρο, την οποία είχαν υπογράψει όλοι.

Καταθέτω εδώ ότι η Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενεργείας (ΕΕΑΕ) και η Ένωση Φυσικών Ιατρικής Ελλάδος (ΕΦΙΕ), κατ’εξοχήν αρμόδιοι φορείς για το θέμα (στους οποίους έχει ανατεθεί από την Πολιτεία νομικά και επιστημονικά, η έρευνα και η τεκμηρίωση στο πεδίο αυτό, οι μετρήσεις των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων και ο έλεγχος τήρησης των ορίων ασφαλούς έκθεσης, με τεκμηριωμένες και δημοσιευμένες επιστημονικές θέσεις για την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία), δεν κλήθηκαν στην εκδήλωση να πουν την επιστημονική θέση τους, η οποία είναι σύμφωνη με τους αρμόδιους διεθνείς φορείς, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.).

Οι ομιλητές φάνηκε να αγνοούν (καθώς δεν έχουν σχέση με το αντικείμενο ενασχόλησης τους), παρά πολλά στοιχεία τα οποία διαψεύδουν πλήρως τους ισχυρισμούς τους.

Εδώ λοιπόν επιβεβαιώνεται ότι στις εν λόγω ομιλίες της ημερίδας δεν λήφθηκε υπόψιν η επιστημονική συναίνεση στο θέμα της μη ιονίζουσας ακτινοβολίας καθώς εκτός από τη πλειάδα μελετών πάνω στο θέμα υπάρχουν και αρμόδιοι φορείς οι οποίοι έχουν κάνει ανασκόπηση αυτών των μελετών και κατέληξαν στα συμπεράσματα που αναφέραμε στο αρχικό άρθρο μας.

Ο κύριος Κάππας συνεχίζει εξηγώντας ότι η επίδραση της ακτινοβολίας που εκπέμπεται από τις συσκευές wifi και των κεραιών κινητής τηλεφωνίας δεν αποτελούν κίνδυνο για την υγεία μας, λέγοντας χαρακτηριστικά:

– Η ακτινοβολία κινητών τηλεφώνων (ΚΤ) και Σταθμών Βάσης (ΣΒ) Κινητής Τηλεφωνίας (Κεραίες), εκπέμπουν με μεγίστη ενέργεια μόνο 11 μeV, ενώ το ορατό φώς με 3.000.000 μeV (μέση τιμή). Εάν το φως της λάμπας των εκατομμυρίων μeV δεν θραύει το DNA μας, πόσο μάλλον οι προαναφερθείσες συσκευές των 11 μeV… Την ίδια στιγμή, επειδή απλά υπάρχουμε, ισχυρότατη ιοντίζουσα ακτινοβολία δεκάδων εκατομμυρίων μeV (από το διάστημα, το υπέδαφος, τον αέρα και το στομάχι μας) μας επιβαρύνει κάθε 24 ώρες όσο μία ακτινογραφία θώρακος και δεν παθαίνουμε καρκίνο.

Όσων αφορά την επίμαχη μελέτη από το National Toxicology Program, βλέπουμε ανάλογες παρατηρήσεις από τον κύριο Κάππα:

Το συγκεκριμένο πρόγραμμα χαρακτηρίζεται από προχειρότητα και αντιεπιστημονικότητα. Δεν είναι η προσωπική γνώμη του συγγραφέως ως καθηγητή Ιατρικής Φυσικής – Ακτινοφυσικής.

Είναι από την συνέντευξη σε ειδικούς από το CNN, New York Times, CBS, Forbes και σε άλλους 30 δημοσιογράφους, την οποία παραχώρησε ο Dr. John Bucher, Associate Director και ο Dr. Michael Wyde, toxicologist επικεφαλής του NTP (ηχητικό ντοκουμέντο και κείμενο PDF στο website του NIH).

Εν ολίγοις, οι ανωτέρω συγκέντρωσαν εκατομμύρια ευρώ για να εκθέσουν σε τεράστια και εξωπραγματική ραδιοκυματική ακτινοβολία (εκατοντάδες φορές υψηλότερη αυτής της κινητής τηλεφωνίας) 7000 ποντίκια και αρουραίους για όλη τους την ζωή, συνεχώς και μέχρι τον θάνατό τους. Η συνέντευξη είχε ιλαρότητα (και δυστυχώς μας εξέθεσε ως επιστήμονες στα μάτια των πολιτών) καθώς δεν απάντησαν στα εξής ερωτήματα: Γιατί εμφάνισαν μόνο τα αποτελέσματα από τους αρουραίους και αρνήθηκαν να ανακοινώσουν τα αντίστοιχα για τα ποντίκια; Γιατί οι θηλυκοί ακτινοβολημένοι αρουραίοι δεν εμφάνισαν πρόβλημα από την ακτινοβολία παρά μόνο οι αρσενικοί; Γιατί οι αρουραίοι μάρτυρες (αυτοί που δεν ακτινοβολήθηκαν) …ψόφησαν νωρίτερα από τους ακτινοβολημένους αρουραίους; Γιατί έκαναν συνεχώς ενέσεις τονωτικές (για ομοιόσταση) στους αρουραίους γνωρίζοντας ότι οι ενέσεις αυτές προκαλούν σβάννωμα καρδιάς και μετά ανέφεραν ότι …φταίει η ακτινοβολία; Και πολλά – πολλά άλλα που προκαλούν την επιστημονική αξιοπρέπεια. Για την ολοκλήρωση της πληροφορίας, οι “επιστήμονες” αυτοί κατηγορήθηκαν για αμοραλισμό, καθώς τρομολάγνησαν ψευδόμενοι σε βάρος του πληθυσμού για να επιτύχουν με τα χρήματα των φορολογουμένων ταχύτερη εξέλιξη στην καριέρα τους.

Όπως έχουμε ξαναπεί ο φόβος για παράγοντες όπως τα εμβόλια και η ακτινοβλία των κινητών πηγάζει από έλλειψη κατανόησης μεγάλης μερίδας του πληθυσμού σχετικά με βασικές επιστημονικές αρχές και σε αυτό καταλήγει και ο κύριος Κάππας κλείνοντας και την συνέντευξη του:

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας διαπιστώνει ότι ο φόβος των πολιτών λόγω ελλιπούς ή /και λανθασμένης πληροφόρησης, ιεραρχικά είναι α) κινητή τηλεφωνία, β) ακτίνες Χ, γ) ραδόνιο και τελευταία δ) υπεριώδης ακτινοβολία. Κατά τον WHO, ή ορθή σειρά είναι η ακριβώς αντίστροφη: α) υπεριώδης ακτινοβολία (κακόηθες μελάνωμα σε έξαρση), β) ραδόνιο (ο υψηλότερος κίνδυνος παγκοσμίως για πρόκληση καρκίνου του πνεύμονος, γ) ακτίνες Χ και τελευταία δ) κινητή τηλεφωνία.

Οι πολίτες χρειάζονται εμπεριστατωμένη ενημέρωση, σε αυτό το πλαίσιο, από ειδικούς επιστήμονες των αρμόδιων φορέων της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας και της Ένωσης Φυσικών Ιατρικής Ελλάδος. Όποιος επιθυμεί να ενημερωθεί, μπορεί να περιηγηθεί στον ιστότοπο της ΕΕΑΕ, όπου θα βρει συγκεντρωμένες όλες τις απαντήσεις στα ερωτήματά του στη βάση της σύγχρονης επιστημονικής γνώσης.

Καλό θα ήταν λοιπόν η επικοινωνία τέτοιων θεμάτων να γίνεται από ειδικούς στον εκάστοτε εξεταζόμενο κλάδο και να συμβαδίζει με την επιστημονική συναίνεση στο θέμα, όχι να παρουσιάζεται η άποψη του εκάστοτε επιστήμονα ως τεκμήριο.