Ημερίδα ψευδοεπιστήμης 2017 – Ημερίδα ομοιοπαθητικής με τη βούλα του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών

Σύμφωνα με δημοσιεύματα και ανακοινώσεις ετοιμάζεται ημερίδα ομοιοπαθητικής υπό την αιγίδα του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών και με παρουσία καταξιωμένων μελών της επιστημονικής κοινότητας.

ΑΛΗΘΕΙΑ

Δυστυχώς, παρότι θα θέλαμε να γράψουμε ότι πρόκειται για Hoax ή για αστείο, η εν λόγω είδηση είναι πραγματική. Η ημερίδα έχει τίτλο: «Θεραπευτική δράση του βελονισμού και της ομοιοπαθητικής στον ασθενή με οξύ και χρόνιο πόνο» και θα λάβει χώρα στις 13 Μαΐου 2017 στην αίθουσα εκδηλώσεων του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών.

Όπως γνωρίζετε σε αυτή τη σελίδα έχουν χυθεί τόνοι διαδικτυακού μελανιού σχετικά με την ομοιοπαθητική και γιατί πρόκειται για ξεκάθαρη ψευδοεπιστήμη αλλά τα γεγονότα επιτάσσουν να κάνουμε ανασκόπηση του θέματος ξανά.

Παλαιότερα άρθρα μας σχετικά με την ομοιοπαθητική:

1. Η αμήχανη στιγμή όταν Ιατρικοί Σύλλογοι αναγνωρίζουν a priori την ομοιοπαθητική

2. Ομοιοπαθητική: Τα δεδομένα χωρίς αραίωση

3. Ρωσική Ακαδημία Επιστημών: Ψευδοεπιστήμη η ομοιοπαθητική

4. Η κλίμακα του σύμπαντος και η ομοιοπαθητική

5. Ομοιοπαθητική: οριστικά στον κάλαθο των αχρήστων στις ΗΠΑ

6. Ψευδοεπιστημονικό μεταπτυχιακό στην Ελλάδα του 21ου αιώνα

Μάλιστα επειδή πρόεδρος της ημερίδας είναι η κυρία Παπαδοπούλου-Χολή Θεοδώρα, καθηγήτρια Βιοχημείας, διευθύντρια του εργαστηρίου βιοχημείας και πρόεδρος του Τμήματος Χημείας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, επιβάλλεται να κάνουμε ενδελεχή ανάλυση του ζητήματος και να εξηγήσουμε γιατί η ομοιοπαθητική δεν έχει καμία απολύτως επιστημονική ισχύ.

Πριν από οποιαδήποτε κριτική στην ομοιοπαθητική ωστόσο πρέπει να δούμε περί τίνος πρόκειται. Η ομοιοπαθητική είναι μια πρακτική η οποία επινοήθηκε το 1796 από τον Samuel Hahnemann. Η βάση της θεωρίας του βρίσκεται στο ακόλουθο απόσπασμα από το βιβλίο του “Organon of the Healing Art” (όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να διαβάσει το βιβλίο εδώ):

Η παρατήρηση, η περισυλλογή και η εμπειρία μου με οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η καλύτερη και πιο ορθή μέθοδος θεραπείας βρίσκεται στην αρχή similia similibus curentur (τα όμοια θεραπεύουν όμοια). Για να θεραπεύσουμε με έναν ήπιο, ταχύ, ασφαλή και αξιόπιστο τρόπο, είναι απαραίτητο να διαλέγουμε σε κάθε περίπτωση ένα φάρμακο το οποίο προκαλεί παραπλήσια αντίδραση στον οργανισμό του ασθενούς με αυτή που προκαλεί η αιτία της νόσου.

Ο Hahnemann πίστευε ότι η αιτία όλων των ασθενειών ήταν φαινόμενα που ονόμαζε «μιάσματα» και τα οποία μπορούσαν να εξαλειφθούν μέσω της ομοιοπαθητικής. Συγκεκριμένα ως θεραπείες χρησιμοποιούνται σκευάσματα τα οποία προκύπτουν από την διαδικασία της «ομοιοπαθητικής αραίωσης» κατά την οποία η εκάστοτε ενεργή ουσία αραιώνεται σε αλκοόλη ή αποσταγμένο νερό μέχρι το σημείο όπου δεν έχουμε πλέον, πρακτικά, κανένα μόριο της στο διάλυμα.

Στην ομοιοπαθητική υπάρχουν τρεις «κλίμακες δραστικότητας». Η κλίμακα που χρησιμοποιείται αρκετά σήμερα και την οποία επινόησε ο Hahnemann είναι η εκατοστιαία ή αλλιώς «κλίμακα C». Σύμφωνα με αυτή τη κλίμακα η εκάστοτε ουσία που πρόκειται να αποτελέσει φάρμακο αραιώνεται κατά 100 σε κάθε στάδιο αραίωσης, δηλαδή στο τελικό διάλυμα για ένα στάδιο αραίωσης θα υπάρχει αναλογία ουσίας και διαλύτη 1:100 που ονομάζεται και διάλυση 1C. Για να έχουμε διάλυση 2C το προηγούμενο διάλυμα αραιώνεται πάλι κατά 100 με αποτέλεσμα να έχουμε πλέον 1 μέρος ενεργής ουσίας σε 10.000 μέρη διαλύματος. Και η διαδικασία συνεχίζεται με ορισμένα ομοιοπαθητικά φάρμακα να φτάνουν σε διάλυση 30C ενώ ο ίδιος ο Hahnemann χορηγούσε σκευάσματα τα οποία ισχυριζόταν ότι είχαν αραίωση της τάξης των 300C.

Το πρόβλημα με αυτή τη πρόταση είναι ότι ένα σκεύασμα με αραίωση 30C πρέπει να περιέχει 1 μόριο ενεργής ουσίας σε 1.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000 ή 10^60 μόρια διαλύτη. Πολύ απλά αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει ούτε ένα μόριο της εκάστοτε ενεργής ουσίας στο εν λόγω διάλυμα. Ποιος είναι λοιπόν ο μηχανισμός δράσης της ομοιπαθητικής;

Το 1988 ο Γάλλος ανοσολόγος Jacques Benveniste πρότεινε την υπόθεση της «μνήμης του νερού». Μαζί με τους συνεργάτες του στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας και Ιατρικής Έρευνας της Γαλλίας αραίωσαν ένα διάλυμα ανθρώπινων αντισωμάτων σε νερό, μέχρι το σημείο όπου δεν υπήρχε πρακτικά κανένα μόριο αντισώματος στο διάλυμα. Ωστόσο ανέφεραν πως όταν έφεραν ένα συγκεκριμένο τύπο λευκών αιμοσφαιρίων (basophil granulocytes) σε επαφή με το διάλυμα, τα λευκά αιμοσφαίρια αντέδρασαν όπως θα αναμένονταν αν είχαμε διάλυμα κανονικής συγκέντρωσης αντισωμάτων.[πηγή]

Η έρευνα κατατέθηκε στο γνωστό περιοδικό Nature για δημοσίευση και ενώ οι υπεύθυνοι του περιοδικού πίστευαν ότι τα αποτελέσματα ήταν εσφαλμένα, δεδομένου του ότι παραβίαζαν το τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τους νόμους της φυσικής και της χημείας, εν τέλει δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 1988. Ο ίδιος ο εκδότης του περιοδικού Nature, John Maddox, δήλωσε:

Επίσης απαίτησε να γίνουν επαναληπτικά πειράματα υπό την εποπτεία ειδικής ομάδας για να εξακριβωθεί η εγκυρότητα των αποτελεσμάτων. Μετά από δυο σειρές επαναληπτικών πειραμάτων (εκ των οποίων η μια ήταν τυφλή μελέτη, δηλαδή η ομάδα δε γνώριζε σε ποιους δοκιμαστικούς σωλήνες είχαν τα αντισώματα και σε ποιους είχαν τα δείγματα ελέγχου) οι ερευνητές κατέληξαν στην εξής δήλωση (την οποία παραφράζω):

Δεν υπήρχε βάση για τον ισχυρισμό ότι τα αντισώματα (anti-IgE) διατηρούν την βιολογική τους δραστικότητα σε υψηλή αραίωση ούτε για την υπόθεση ότι το νερό μπορεί να διατηρήσει την διάταξη που είχε κατά την επαφή με μια διαλυμένη ουσία εφόσον αυτή έχει αφαιρεθεί (μνήμη).[πηγή]

Τα επόμενα χρόνια έγιναν πολλά επαναληπτικά πειράματα κανένα από τα οποία δε επιβεβαίωσε τα αποτελέσματα του Benveniste.[πηγή 1] [πηγή 2]

Επιπρόσθετα, η υπόθεση περί «μνήμης» βασίζεται στο γεγονός ότι τα μόρια του νερού διατηρούν τη διάταξη που είχαν όταν ήταν μέσα στο διάλυμα η ενεργή ουσία. Για να το καταλάβετε καλύτερα φανταστείτε ένα γυάλινο μπολ γεμάτο με πλαστικές μπλε μπάλες (μόρια νερού) και μερικές ροζ μπάλες (μόρια ενεργής ουσίας). Όταν βάλουμε τις ροζ μπάλες μέσα στο μπολ, όπως είναι λογικό, θα περικυκλωθούν από μπλε μπάλες. Τώρα φανταστείτε τι θα γινόταν αν με κάποιον τρόπο αφαιρούσαμε τις ροζ μπάλες αλλά το κενό που θα άφηνε η κάθε ροζ μπάλα δεν καλύπτονταν από τις μπλε μπάλες. Αυτό εννοούν οι ομοιοπαθητικοί με τον όρο «μνήμη» του νερού. Ότι ο τρόπος που έχουν διαταχθεί στο χώρο τα μόρια νερού γύρω από την ενεργή ουσία έχει παραμείνει ίδιος ακόμα και μετά την αφαίρεση της από το διάλυμα και πως όταν το διάλυμα έρθει σε επαφή με τον οργανισμό αυτή η διάταξη θα εξομοιώσει τη λειτουργία της ίδιας της ενεργής ουσίας.

Αυτό φυσικά καταρρίπτεται από το γεγονός ότι τα μόρια νερού διατηρούν αυτή τη διάταξη για απειροελάχιστο χρόνο και συγκεκριμένα για 50 φεμτοδευτερόλεπτα (ένα τετράκις εκατομμυριοστό του δευτερολέπτου ή 10^-15 δευτερόλεπτα). [πηγή]

Το εν λόγω δεδομένο καθιστά αδύνατη τη διατήρηση της διάταξης των μορίων νερού για αρκετό χρονικό διάστημα ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως φάρμακα με βάση την αρχή της “μνήμης νερού”.

Ας δούμε τώρα τι γίνεται με τις έρευνες σχετικά με την αποτελεσματικότητα της ομοιοπαθητικής ως εναλλακτική μορφή θεραπείας. Όταν θέλουμε να βγάλουμε ένα συμπέρασμα για την εγκυρότητα ενός ισχυρισμού ή μιας ανακάλυψης στη σφαίρα της επιστήμης, εξετάζουμε πολλές έρευνες οι οποίες έχουν περάσει ήδη εκτεταμένο έλεγχο (αξιολόγηση από ομότιμους ή αλλιώς peer-review), διαδικασία η οποία είναι γνωστή και ως μετά-ανάλυση και η οποία αποτελεί τον ισχυρότερο δείκτη που έχουμε προκειμένου να δούμε ποια είναι η επιστημονική συναίνεση σχετικά με το εξεταζόμενο ζήτημα.

Όσον αφορά την ομοιοπαθητική έχουν γίνει δυο μεγάλες μετά-αναλύσεις επιστημονικών ερευνών, εκ των οποίων η μία έγινε το 2002 και η δεύτερη έγινε το 2015 και είναι η πιο πρόσφατη μετά-ανάλυση που έχουμε.[πηγή1][πηγή2]

Η μετά-ανάλυση του 2015 έγινε από το Εθνικό Συμβούλιο Υγείας και Ιατρικής Έρευνας της Αυστραλίας και για να αποφευχθεί η παραποίηση των αποτελεσμάτων λόγω προκατάληψης επιστρατεύτηκε και ιδιωτικός εξωτερικός σύμβουλος. Στην ανάλυση εξετάστηκαν 225 ελεγχόμενα πειράματα και 1,800 επιστημονικές έρευνες. Το συμπέρασμα της ανάλυσης ήταν το εξής:

Εκτός από αυτές όμως έχουν γίνει και άλλες αναλύσεις επιστημονικών μελετών όπως αυτών των Shang et al στην οποία εξετάστηκαν 110 κλινικές δοκιμές ομοιοπαθητικής με χρήση placebo ενώ ταυτόχρονα εξετάστηκαν 110 κλινικές δοκιμές συμβατικών φαρμάκων. Το συμπέρασμα ήταν ότι τα αποτελέσματα από τις κλινικές δοκιμές των ομοιοπαθητικών σκευασμάτων έδειχναν σημαντική συσχέτιση με το φαινόμενο placebo ενώ οι κλινικές δοκιμές των εξεταζόμενων συμβατικων φαρμακευτικών σκευασμάτων έδιναν πραγματικά αποτελέσματα.[πηγή]

Πρόσφατα η Ρώσικη Ακαδημία Επιστημών δημοσίευσε ένα υπόμνημα στην οποία αναφέρουν τα ακόλουθα:

Το εν λόγω υπόμνημα από την Επιτροπή Ψευδοεπιστημών και Έρευνας για Απάτες της Ρώσικης Ακαδημίας Επιστημών ανακοινώνει ότι η αγωγή με πολύ μικρές συγκεντρώσεις διαφόρων ουσιών, όπως χρησιμοποιούνται στη πρακτική της ομοιοπαθητικής, δεν έχει καμία επιστημονική βάση. Αυτό το συμπέρασμα βασίστηκε στην ενδελεχή μελέτη επιστημονικών μελετών, κλινικών δοκιμών και μετα-αναλύσεων. Τα δεδομένα από διαφορετικά επιστημονικά πεδία – τα οποία εκτείνονται από τα αποτελέσματα κλινικών δοκιμών μέχρι σύγχρονες υποθέσεις για την δομή της ύλης, χημικές αρχές σχετικά με διαμοριακές αλληλεπιδράσεις μέχρι και την ανθρώπινη φυσιολογία – δίνουν τη δυνατότητα σε αυτή την επιτροπή να δηλώσει σε αυτό το υπόμνημα ότι οι θεωρητικές αρχές της ομοιοπαθητικής δεν έχουν καμία επιστημονική σημασία ενώ οι ομοιοπαθητικές μέθοδοι διάγνωσης και οι τεχνικές θεραπείας αποτελούν ψευδοεπιστήμη και δε λειτουργούν.

Θα βρείτε το εν λόγω υπόμνημα στα αγγλικά από την επίσημη ιστοσελίδα της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών [εδώ].

Πρόσφατα είχαμε απόφαση της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Εμπορίου των ΗΠΑ (FTC) σύμφωνα με την οποία οι εταιρίες κατασκευής ομοιοπαθητικών φαρμάκων, υποχρεώνονται να αναγράφουν σε αυτά, ότι «δεν υπάρχει καμία επιστημονική απόδειξη ότι το προϊόν λειτουργεί». Με απλά λόγια, δεν έχουν καμία θεραπευτική αξία. Στη Μεγάλη Βρετανία, το National Health Service (NHS), ενημερώνει τους πολίτες πως η ομοιοπαθητική είναι επιστημονικά ατεκμηρίωτη. Τέλος στην Αυστραλία, οι αρχές προειδοποιούν πως η ομοιοπαθητική δεν είναι ικανή να αντιμετωπίσει την οποιαδήποτε ασθένεια. [πηγή 1][πηγή 2]

Αφού είδαμε λοιπόν τις προτεινόμενες υποθέσεις από τη πλευρά των ομοιοπαθητικών και το συμπέρασμα στο οποίο έχει καταλήξει η διεθνής επιστημονική κοινότητα ας αποκρυσταλλώσουμε το νόημα. Όλα αυτά σημαίνουν ότι αυτή τη στιγμή, με τα στοιχεία που έχουμε συλλέξει και τις έρευνες που έχουν εξεταστεί, δεν έχουμε βρει καμία ασθένεια που θεραπεύεται ή έστω βελτιώνεται μέσω της ομοιοπαθητικής. Δεν υφίσταται θέμα συζήτησης ή προσωπικής γνώμης ανεξάρτητα απο το αν αυτός που μιλάει είναι καθηγητής πανεπιστημίου ή απλός πολίτης. Έχουν εξεταστεί χιλιάδες μελέτες σε εργαστηριακό και κλινικό πλαίσιο και το συμπέρασμα είναι ότι η ομοιοπαθητική είναι ψευδοεπιστήμη. Όπως έχουμε ξαναπεί η γνώμη ειδικών πάνω σε ένα ζήτημα που υπάγεται στο αντικείμενο εξειδίκευσης τους είναι πολύ σημαντική, ωστόσο δεν είναι αρκετή για να καταρρίψει την επιστημονική συναίνεση σε διεθνές επίπεδο. Τα στοιχεία είναι ο τελικός κριτής και στη περίπτωση της ομοιοπαθητικής είναι ξεκάθαρα πλέον.

Γιατί λοιπόν συζητάμε αυτό το θέμα; Γιατί ο Ιατρικός Σύλλογος είναι ένας επίσημος επιστημονικός φορέας και οι πληροφορίες τις οποίες αποδέχεται και προωθεί αποτελούν πρότυπο για εκατομμύρια ανθρώπους. Ωστόσο όπως είδαμε και με το συνέδριο σχετικά με την ακτινοβολία ο Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών φαίνεται να δίνει βήμα σε αντιεπιστημονικές απόψεις από άτομα που παρουσιάζουν ψευδοεπιστήμες ως εδραιωμένα επιστημονικά δεδομένα άνευ τεκμηρίωσης. Μάλιστα δεδομένου του ότι δεν είναι η πρώτη φορά που ο σύλλογος έχει θέσει ημερίδα ομοιοπαθητικής υπό την αιγίδα του, υπάρχουν μέλη του συλλόγου που έχουν διαμαρτυρυθεί με ανοιχτή επιστολή σχετικά με αυτή τη στάση του συλλόγου. [πηγή]

Επιπρόσθετα η στάση του ΙΣΑ τα τελευταία χρόνια υπέρ της ομοιοπαθητικής είναι ιδιαίτερα περίεργη δεδομένης της έντονης και τεκμηριωμένης επιστολής διαμαρτυρίας τους για την θέσπιση μεταπτυχιακού προγράμματος ομοιοπαθητικής από το πανεπιστήμιο του Αιγαίου το 2007. [πηγή]

Επιστρέφοντας όμως στο θέμα της ημερίδας,  η συμμετοχή μιας καταξιωμένης και παραγωγικότατης καθηγήτριας και ερευνήτριας όπως η κυρία Χολή-Παππαδοπούλου στο ρόλο της προέδρου της ημερίδας καθιστά το πρόβλημα ακόμα μεγαλύτερο καθώς πλέον η ομοιοπαθητική παρουσιάζεται, κατ’ ελάχιστον, ως μια αξιοσέβαστη υπόθεση την οποία αξίζει να εξετάσουμε, κάτι που όπως αναλύσαμε ήδη δεν ισχύει.

Η συμμετοχή ανθρώπων του κύρους της κυρίας Χολής σε τέτοιου είδους εκδηλώσεις συμβάλουν στην επιδείνωση του επιστημονικού αναλφαβητισμού και δίνουν επιπλέον βέλη στη φαρέτρα επιτήδειων που προσπαθούν να πείσουν το ευρύ κοινό ότι η ομοιοπαθητική είναι πραγματική επιστήμη. Είναι άγνωστο αν οι εν λόγω συμμετέχοντες γνωρίζουν την επιστημονική συναίνεση στο θέμα της ομοιοπαθητικής ωστόσο ανεξάρτητα από το αν έχουν γνώση αυτών των δεδομένων ή όχι η ζημιά έχει γίνει ήδη.

Στόχος της επιστημονικής κοινότητας και των μελών της πρέπει να είναι, εκτός της ερευνητικής και εκπαιδευτικής τους δραστηριότητας, η επικοινωνία του πως λειτουργεί η επιστημονική μέθοδος και η βελτίωση των επιπέδων επιστημονικού αλφαβητισμού όχι η διαιώνιση ψευδοεπιστημονικών μύθων.