Μια αναλυτική ματιά στα επιστημονικά δεδομένα της φθορίωσης του νερού

Δεν είναι σπάνιο να βλέπουμε άρθρα σχετικά με του κινδύνους της φθορίωσης του νερού. Ποια είναι όμως η επιστημονική συναίνεση πάνω στο θέμα; Είναι όντως το φθόριο επικίνδυνο για την υγεία μας;

ΚΙΝΔΥΝΟΛΟΓΙΑ

ΥΠΕΡΒΟΛΗ

ΜΙΞΗ ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ

Κατά καιρούς πολλές ιστοσελίδες ασχολούνται με το φθόριο. Διαβάζουμε ότι το φθόριο είναι δηλητήριο που βρίσκετε στα ποντικοφάρμακα και ότι χρησιμοποιήθηκε από τους ναζί (ή τους Ρώσους) για να «κατευνάσουν» ή να «αναγκάσουν σε ήρεμη υποβολή» τους αιχμαλώτους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
(πηγή 1) (πηγή 2) (πηγή 3) (πηγή 4) (πηγή 5)

Πιο πρόσφατες θεωρίες αναφέρονται στην μεγάλη ‘απάτη’ της Νέας Τάξης Πραγμάτων (ή των Εβραίων, ή των Ιλουμινάτι, ή….) να μας «εξημερώσει» ή ακόμα να βλάψει την υγεία μας μέσω της τεχνητής φθορίωσης του νερού.
(πηγή 1) (πηγή 2)

Αλλού διαβάζουμε ακόμα και για ‘φυσικούς’ τρόπους να απομακρύνουμε την τόσο ‘τοξική χημική’ ουσία από το σώμα μας.
(πηγή 1) (πηγή 2)

Επισκοπώντας τις ιστοσελίδες αυτές, παρατηρούμε κάποια κοινά χαρακτηριστικά στην παρουσίαση των ‘δεδομένων’.

Πρώτον, πολλές ιστοσελίδες αναφέρονται στην ‘Πλάνη του Φυσικού’, δηλαδή την άποψη του ότι είναι φυσικό είναι και υποχρεωτικά ‘καλό’. Δεν είναι δύσκολο να καταρρίψουμε αυτή τη λογική αφού πολλές ‘φυσικές’ ουσίες είναι ιδιαίτερα τοξικές και δηλητηριώδεις, όπως η ρικίνη που βρίσκεται στους σπόρους της ρετσινολαδιάς.
(πηγή 1) (πηγή 2) (πηγή 3)

Δεύτερον, παρατηρούμε ότι οι περισσότερες ιστοσελίδες αγνοούν πλήρως την δοσολογία όταν αναφέρονται στην τοξικότητα του φθορίου. Σε γενικές γραμμές, για να συμπεράνουμε αν μια ουσία είναι τοξική πρέπει να λάβουμε υπ΄όψιν την ποσότητα, τον χρόνο έκθεσης αλλά και τον τρόπο έκθεσης. Η βιταμίνη D για παράδειγμα σε μεγάλες δοσολογίες μπορεί να γίνει τοξική. Ένα άλλο παράδειγμα είναι το Warfarin. Σε μικρές δόσεις είναι ένα αντιπηκτικό φάρμακο του αίματος, αλλά σε μεγάλες δόσεις είναι τοξικό και χρησιμοποιείται στα ποντικοφάρμακα.
(πηγή 1) (πηγή 2) (πηγή 3)

Τρίτον, παρατηρούμε μια γενικότερη σύγχυση των όρων. Το φθόριο (fluorine, F9) συγχέεται με τα φθοριούχα ιόντα (F-, Fuoride) και η φθορίωση του νερού συγχέεται με τις φθοριούχες οδοντόκρεμες, ή τα δηλητήρια που περιέχουν φθόριο. Άλλες στρεβλώσεις αφορούν την χρήση φθορίου στα γενικά φάρμακα (πάνω από 20%) για την καλύτερη απορρόφηση τους που θεωρείται, ιδιαίτερα με την χρήση του φθορίου στα αντικαταθλιπτικά ως απόδειξη ‘χειραγώγησης και κατευνασμού’ του πληθυσμού.
(πηγή)

Επίσης παρατηρούμε μια σύγχυση των μελετών σε ανθρώπους με μελέτες σε ζώα, χωρίς ποτέ να διευκρινίζεται σε ποιες μελέτες από τις δύο βρέθηκαν οι ‘τρομερές’ παρενέργειες του φθορίου. Κάποια από τα προβλήματα αυτά θα αναλυθούν λεπτομερώς πιο κάτω.

Τέταρτον, παρατηρούμε ότι στα περισσότερα άρθρα δεν δίνετε παραπομπή σε επιστημονική βιβλιογραφία που να υποστηρίζει τους διάφορους ισχυρισμούς αυτούς.

Τέλος, ο ισχυρισμός ότι οι ναζί (ή οι Ρώσοι) χρησιμοποίησαν το φθόριο, που παρήγαγε και διοχέτευε μια μεγάλη Γερμανική φαρμακευτική εταιρία, για καταστολή των αιχμαλώτων τους είναι ανυπόστατος ιστορικά. Άλλωστε ακόμα και αυτοί που εναντιώνονται στην φθορίωση του νερού θεωρούν ότι αυτός ο μύθος βλάπτει τις προσπάθειες τους.
(πηγή 1) (πηγή 2) (πηγή 3) (πηγή 4)

Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι το θέμα της φθορίωσης του νερού είναι σημαντικό και αρκετά περίπλοκο. Ίσως να μην υπάρχει απάντηση που να ικανοποιεί τους πάντες. Πρόκειται για ένα θέμα που αφορά την δημόσια υγεία και δεν πρέπει να το αναλύσουμε επιφανειακά και βιαστικά.

Υπάρχουν πολλά αξιόλογα φιλοσοφικά επιχειρήματα υπέρ και κατά της φθορίωσης, όπως η ομαδική προστασία της υγείας (υπέρ) και η εναντίωση στον περιορισμό της ατομικής ελευθερίας και συναίνεσης (κατά). Υπάρχουν εύλογοι λόγοι για συζήτηση και ανησυχία, όπως η αποτελεσματικότητα και οι παρενέργειες του φθορίου στον οργανισμό μας. Δεν χρειάζεται όμως να μπερδευτούμε με υπερβολές, ψεύδη, μισές- αλήθειες, παρερμηνείες και συναισθηματισμούς Ας εστιάσουμε την συζήτηση στα δεδομένα όσο πιο ουδέτερα και αντικειμενικά γίνεται, ανεξαρτήτως από την φιλοσοφική μας προδιάθεση.

Έτσι, ίσως, να μπορέσουμε να δούμε αν το ρίσκο για πιθανές παρενέργειες ξεπερνάει τα θετικά αποτελέσματα της φθορίωσης του νερού. Τα εμπειρικά δεδομένα όμως θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπ΄όψιν, στη λήψη των όποιων αποφάσεων πάρουμε.

Γενικά Χαρακτηριστικά του Φθορίου

Όπως αναφέρθηκε ήδη, συχνά δημιουργείται σύγχυση μεταξύ ατόμου, μορίου και ιόντος φθορίου. Η μορφή του φθορίου που θα μας απασχολήσει στο πλαίσιο του εν λόγω θέματος είναι αυτή του φθοριούχου ανιόντος.

Το φθόριο ανήκει σε μια κατηγορία χημικών στοιχείων που ονομάζονται αλογόνα στα οποία ανήκουν επίσης το χλώριο και το βρώμιο ενώ το φθόριο είναι το πιο μικρό και το πιο δραστικό από τα αλογόνα. Η δραστικότητα του σημαίνει πως είναι πολύ εύκολο να αντιδράσει με άλλες ενώσεις και να δημιουργήσει χημικά μόρια με αποτέλεσμα κάποιες μορφές του φθορίου και υπό συγκεκριμένες συνθήκες να είναι αρκετά επικίνδυνες. Ωστόσο στο πλαίσιο που θα εξετάσουμε εδώ όμως, δηλαδή στη φθορίωση του νερού, η ασφάλεια του έχει μελετηθεί από μια πλειάδα ερευνών και αναλύσεων.

Φθόριο και Προστασία των Δοντιών

Πριν φτάσουμε στην επιστημονική βιβλιογραφία είναι σκόπιμο να δούμε τι είναι η φθορά του σμάλτου των δοντιών και πως βοηθάει το φθόριο. Βασική χρήση της φθορίωσης του νερού είναι η προστασία της στοματικής υγιεινής, συγκεκριμένα της φθοράς των δοντιών η οποία προκαλείται από αύξηση του αριθμού βακτηρίων εντός της οδοντικής πλάκας. Αυτά τα βακτήρια, τα οποία τρέφονται με υδατάνθρακες όπως η σουκρόζη (δηλαδή η κοινή ζάχαρη), παράγουν οργανικά οξέα τα οποία δημιουργούν όξινο περιβάλλον στο δόντι με αποτέλεσμα να διαλύεται το υλικό από το οποίο αποτελείται το σμάλτο των δοντιών προκαλώντας τις γνωστές κοιλότητες.

Εδώ λοιπόν βρίσκει εφαρμογή η χρήση του φθοριούχου ιόντος. Όλες οι μέθοδοι που επιστρατεύουν το εν λόγω ιόν γι αυτό το σκοπό (συμπεριλαμβανομένης και της φθορίωσης του νερού) οδηγούν στην εμφάνιση μικρών συγκεντρώσεων ιόντων φθορίου στο σάλιο. Αυτά με τη σειρά τους επιδιορθώνουν, κατά ένα μέρος, την απώλεια του σμάλτου δημιουργώντας ένα αντίστοιχο υλικό με αυτό από το οποίο αποτελείται το ίδιο το σμάλτο έτσι ώστε να επενδύσουν τα σημεία όπου έχει διαλυθεί το αρχικό σμάλτο. Συνεπώς η ύπαρξη συγκεκριμένων επιπέδων φθορίου στο σάλιο λειτουργεί ως ένας μηχανισμός μετρίασης της ζημιάς που γίνεται από τα προαναφερθέντα βακτήρια.

Φυσικά η φθορίωση του νερού δεν είναι η μόνη μέθοδος για χορήγηση του ιόντος στον οργανισμό. Υπάρχουν και οι οδοντόκρεμες που περιέχουν φθόριο, κάποια στοματικά διαλύματα με φθόριο καθώς και η φθορίωση του αλατιού και του γάλακτος. Συγκεκριμένα οι οδοντόκρεμες με φθόριο βρέθηκε πως συμβάλουν κατά ένα ποσοστό 25% στη προστασία των δοντιών σε παιδιά.

Το θέμα με την ασφάλεια αυτών των μεθόδων, που είναι και το βασικό σημείο αυτού του άρθρου, έχει μελετηθεί πλέον από μια πλειάδα μεμονωμένων ερευνών και μετα-αναλύσεων. Συγκεκριμένα μια συστηματική ανάλυση μελετών από την Εθνικό Συμβούλιο Ασφάλειας και Ιατρικής Έρευνας της Αυστραλίας ανέφερε τα εξής:

Η φθορίωση του νερού παραμένει ένα από τα πιο αποτελεσματικά και κοινωνικά δίκαια μέσα χορήγησης φθορίου για τη βελτίωση της στοματικής υγιεινής.

(πηγή)

Τα επίπεδα στα οποία φθοριώνεται το νερό φυσικά, καθώς και τα ανώτερα επιτρεπτά όρια διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή ανάλογα με τα φυσιολογικά επίπεδα φθορίου που περιέχουν τα ύδατα στο εν λόγω περιβάλλον. Σε κάποιες περιοχές μάλιστα όπου τα φυσιολογικά επίπεδα φθορίου στο νερό είναι αρκετά υψηλά (σε σύγκριση με άλλες περιοχές) υπάρχει ανάγκη για αφαίρεση του φθορίου από το νερό για να έρθει στα ανώτερα επιτρεπτά όρια. Συνεπώς καλό είναι να έχουμε γνώση των επιπέδων φθορίου στο νερό, καθώς και τα ανώτερα επιτρεπτά επίπεδα στη χώρα που ζούμε.

Επίσης έχουμε αναλύσεις όπως αυτή των Truman και Carande-Kulis  καθώς και ανάλυση από τον οργανισμό Cochrane οι οποίες εξέτασαν την επίδραση της φθορίωσης του νερού σε μικρές κοινότητες στη στοματική υγιεινή και βρήκαν στέρεη σύνδεση σε παιδιά μικρής ηλικίας ενώ σε ενηλίκους δε βρέθηκαν θετικά αποτελέσματα ανάλογης βεβαιότητας.
(πηγή 1) (πηγή 2)

Και παρότι στο πλαίσιο της επιστήμης η ασφάλεια της φθορίωσης του νερού είναι τεκμηριωμένη στην σωστή δοσολογία, υπάρχει συζήτηση όσων αφορά το κατά πόσο η φθορίωση του νερού είναι περισσότερο αποτελεσματική από τις υπόλοιπες μεθόδους χορήγησης φθορίου ή αν είναι αποτελεσματική εν γένει. Σε αυτό το ζήτημα οι απόψεις διίστανται και δυστυχώς δεν υπάρχει εδραιωμένη επιστημονική συναίνεση αλλά αντίθετα υπάρχουν καλές μελέτες και από τις δυο πλευρές. 

Συγκεκριμένα ένα systematic review βρήκε μείωση κοιλοτήτων κατά 15% σε παιδιά ωστόσο όπως τονίζεται επανειλημμένα στη μελέτη, οι έρευνες που εξετάστηκαν δεν ήταν υψηλής μεθοδολογικής ποιότητας ενώ παρέλειπαν παράγοντες οι οποίοι μπορεί να επηρέαζαν τα συμπεράσματα τους. Ένα αρκετά ξεκάθαρο συμπέρασμα λοιπόν ήταν πως, παρά τα ενδιαφέροντα ευρήματα, δε μπορούν να βγουν απόλυτα συμπεράσματα από τις μελέτες που εξετάστηκαν.
(πηγή)

Επιπλέον μία μετα-ανάλυση επιστημονικών μελετών από το Κέντρο Ελέγχου Λοιμώξεων των ΗΠΑ βρήκε ότι η φθορίωση του νερού προλαμβάνει την ανάπτυξη κοιλοτήτων σε ποσοστό 27%, σε ενήλικες, δηλαδή περίπου το ίδιο δηλαδή με άλλες μορφές πρόληψης.
(πηγή)

Ασφάλεια του Φθορίου

Σε αυτό το σημείο θα αναλύσουμε γνωστές και πιθανές παρενέργειες του φθορίου στον οργανισμό των ανθρώπων και ζώων σε διαφορετικές δοσολογίες, όπου αυτό είναι εφικτό. Αυτή η προσέγγιση δεν θα είναι ολοκληρωμένη. Στις διάφορες ιστοσελίδες που αναφέρονται σε πληθώρα παρενεργειών του φθορίου δεν παρέχονται επιστημονικές παραπομπές, κάνωντας έτσι δύσκολη την αξιολόγηση των ισχυρισμών αυτών.

Σε γενικές γραμμές ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ), θεωρεί την φθορίωση του νερού σε επιτρεπτά όρια (0.5-1mg/L) ως ένα αποτελεσματικό και σχετικά ασφαλές φάρμακο για την προστασία των δοντιών.
(πηγή)

Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει η Ευρωπαϊκή Παιδιατρική Οδοντιατρική και η Οδοντιατρική Οργάνωση της Αμερικής, Αυστραλίας και του Καναδά.
(πηγή 1) (πηγή 2) (πηγή 3) (πηγή 4)

Το Κέντρο Ελέγχου Λοιμώξεων των ΗΠΑ μάλιστα θεώρησε την φθορίωση του νερού ως ένα από τα δέκα πιο σημαντικά επιτεύγματα της δημόσιας υγείας του 20ου αιώνα.
(πηγή)

Πρέπει εδώ να επισημάνουμε ότι στην επιστημονική μέθοδο δεν υπάρχει απόλυτη σιγουριά για τίποτα. Όπως έχει εξηγήσει ο Karl Popper η επιστήμη μπορεί μόνο να καταρρίψει ιδέες, ποτέ όμως να αποδείξει κάτι στα σίγουρα. (πηγή)

Μεθοδολογικά προβλήματα υπάρχουν σε κάθε έρευνα και πάντα περιορίζουν τα συμπεράσματα που μπορούμε να καταλήξουμε. Πολύ μικρά ρίσκα για παρενέργειες ίσως είναι δύσκολο να φανερωθούν αν η μεθοδολογία (δείγμα ανθρώπων, ποιότητα δεδομένων, ευαισθησία αναλύσεων κτλ.) δεν είναι αρκετά ευαίσθητη να τα εντοπίσει. Επίσης καινούργιες έρευνες (με καλύτερες μεθοδολογίες και αναλύσεις) πάντα ενδέχεται να καταρρίψουν γνώση που έχει αποκτηθεί στο παρελθόν. Με αυτά στο μυαλό μας ας συνεχίσουμε στα δεδομένα.

Γνωστές Παρενέργειες

1) Οδοντική Φθορίαση

Είναι γνωστό ότι ακόμα και σε χαμηλά επίπεδα (περίπου 4mg την ημέρα) το φθόριο μπορεί να προκαλέσει οδοντική φθορίαση. Η οδοντική φθορίαση χαρακτηρίζεται από μόνιμες κηλίδες διαφόρων αποχρώσεων του λευκού που δημιουργούνται από την συσσώρευση φθορίου στα δόντια. Το μεγαλύτερο ποσοστό φθοριάσεων δεν είναι εμφανές με το μάτι και δεν θεωρείται σημαντικό από άποψης υγείας. Μικρό ποσοστό των οδοντικών φθοριάσεων είναι σοβαρό. Αυτό θεωρείτε αντιαισθητικό και μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα σπασιμάτων των δοντιών.
(πηγή 1) (πηγή 2) (πηγή 3) (πηγή 4) (πηγή 5) (πηγή 6)

Τα ποσοστά οδοντικής φθορίασης στον πληθυσμό κυμαίνονται από 12 με 48% ανάλογα με τον τρόπο μελέτης και ποσοστό έκθεσης στο φθόριο (μέσω του νερού, φθοριούχων οδοντοκρεμών κτλ.). Οι μελέτες που έχουν γίνει γενικά δεν είναι ψηλής ποιοτικής μεθοδολογίας και ακόμα υπάρχει συζήτηση για το ποσοστό στον πληθυσμό ή και για τα επίπεδα φθορίου που μπορούν να προκαλέσουν φθορίαση.
(πηγή 1 σελίδα 372) (πηγή 2) (πηγή 3)

Σε πολλές περιοχές η υπερβολική χορήγηση φθοριούχων προϊόντων (οδοντόκρεμες, gel κτλ.) δυσκολεύει την αξιολόγηση του ρόλου που παίζει η φθορίωση του νερού στην συχνότητα της οδοντικής φθορίασης. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι σε κάποιες μη-φθοριωμένες περιοχές των ΗΠΑ και της Νεας Ζηλανδίας το ποσοστό αύξησης της οδοντικής φθορίασης είναι ψηλότερο ή παρόμοιο με αυτό που παρατηρείται στις τεχνητά φθοριωμένες περιοχές των χωρών αυτών.
(πηγή σελίδα 6 και σελίδα 42)

Συμπέρασμα

Το φθόριο προκαλεί οδοντική φθορίαση ασχέτως της συχνότητας εμφάνισης της στον πληθυσμό.

2) Σκελετική Φθορίαση

Μελέτες σε ζώα και ανθρώπους έχουν δείξει ότι η υπερβολική και χρόνια έκθεση φθορίου μπορεί να προκαλέσει σημαντικά σκελετικά προβλήματα. Ο Π.Ο.Υ αναφέρει πιθανά ρίσκα για σκελετικά προβλήματα μετά τα 6mg φθορίου την ημέρα και για υπαρκτά προβλήματα μετά τα 14mg την ημέρα. Σε δυτικές χώρες (όπου τα επίπεδα φθορίου δεν ξεπερνάνε τα 1.5mg/L) η σκελετική φθορίαση είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Το πρόβλημα παρατηρείτε πιο έντονα σε χώρες όπως η Ινδία και η Κίνα που έχουν πολύ ψηλά φυσικά (ή λόγω περιβαλοντικής μόλυνσης) όρια φθορίωσης.
(πηγή 1 κοιτάξτε section 1.9) (πηγή 2)

Συμπέρασμα

Το φθόριο σε μεγάλες δοσολογίες (πολύ πάνω από το επιτρεπόμενο όριο) και χρόνια έκθεση μπορεί να προκαλέσει σκελετική φθορίαση.

Πιθανές Παρενέργειες

1) Κατάγματα σε οστά (κυρίως στην λεκάνη)

Το φθόριο συσσωρεύεται κυρίως στα οστά και στα δόντια. Μελέτες σε ζώα δείχνουν ότι η συσσώρευση ψηλών επιπέδων φθορίου έχει διφασικό (biphasic) αποτέλεσμα στα οστά. Δηλαδή, σε συγκεκριμένα επίπεδα (2mg/day) μπορεί να παρέχει καλύτερη προστασία στα οστά, αλλά μετά από ένα επίπεδο (>4mg/day) μπορει να προκαλέσει ζημιές στα οστά, με άμεσο αποτέλεσμα την αύξηση της πιθανότητας καταγμάτων.
(πηγή σελίδα 2)

Σε ανθρώπους, ένα systematic review του 2000 βρήκε ότι δεν υπήρχε γενική συσχέτιση μεταξύ έκθεσης φθορίου (σε κανονικά και ψηλά επίπεδα) και καταγμάτων της λεκάνης. Ενδεικτικά, από τις 30 αναλύσεις (18 μελέτες), 14 βρήκαν ότι η έκθεση φθορίου προστάτευε εναντίον καταγμάτων και 5 από αυτές ήταν στατιστικά σημαντικές. Αντιθέτως, 13 αναλύσεις βρήκαν ότι το φθόριο ευθυνόταν για περισσότερα κατάγματα από τις οποίες μόνο 4 ήταν στατιστικά σημαντικές. Οι υπόλοιπες 3 αναλύσεις δεν βρήκαν συσχέτιση μεταξύ φθορίου και καταγμάτων λεκάνης. Παρόμοια αποτελέσματα υπήρχαν για άλλου είδους κατάγματα.
(πηγή)

Πιο πρόσφατα reviews βρίσκουν παρόμοια αποτελέσματα, δηλαδή έλλειψη ξεκάθαρης συσχέτισης του φθορίου με κατάγματα (λεκάνης και άλλων οστών).
(πηγή 1) (πηγή 2) (πηγή 3)

Συμπέρασμα

Ξεκάθαρες συσχετίσεις του φθορίου με το ρίσκο για κατάγματα της λεκάνης και άλλων οστών δεν έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής.

2) Καρκίνοι

Η πιθανότητα οστεοσαρκώματος, λόγο του τρόπου που απορροφάται το φθόριο από τα οστά είναι ένα σημαντικό θέμα συζήτησης. Το οστεοσάρκωμα είναι μια σπάνια μορφή καρκίνου στα οστά (5 στους 1.000.000 ανθρώπους) που κυρίως πλήττει έφηβους και νεαρούς ενήλικες. Λόγω της σπανιότητας του είναι αρκετά δύσκολο να μελετηθεί σε σχέση με το φθόριο.
(πηγή)

Αρχικές μελέτες σε ζώα δείξανε ότι η ψηλή έκθεση στο φθόριο μπορεί να προκαλέσει οστεοσάρκωμα. Τα αποτελέσματα αυτά όμως ήταν διφορούμενα και δεν μπόρεσαν να αναπαραχθούν σε άλλες μελέτες.
(πηγή 1 σελίδα 45) (πηγή 2 σελίδα 15)

Επιδημιολογικές μελέτες σε ανθρώπους δεν έχουν βρει μέχρι στιγμής ξεκάθαρη συσχέτιση του φθορίου με την συχνότητα οστεοσαρκώματος. Οι μελέτες που ερεύνησαν την συχνότητα γενικών καρκίνων και την έκθεση στο φθόριο πάλι δεν βρήκαν ξεκάθαρες συσχετίσεις.
(πηγή 1)(πηγή 2)(πηγή 3)

Η American Cancer Society καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν δυνατές ενδείξεις συσχέτισης της φθορίωσης του νερού και διάφορων καρκίνων. Πιο πρόσφατες μελέτες στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Ιρλανδία και στις Η.Π.Α που συγκρίνουν φθοριωμένες περιοχές με μη-φθοριωμένες περιοχές δεν βρίσκουν αυξημένο ρίσκο για την εκδήλωση οστεοσαρκώματος και άλλων καρκίνων σε περιοχές με τεχνητή φθορίωση του νερού. Βέβαια η American Cancer Society  αναφέρει τις δυσκολίες και μεθοδολογικά προβλήματα που υπάρχουν στις έρευνες του καρκίνου και επισημαίνει την ανάγκη για περισσότερες μελέτες πάνω στο θέμα.
(πηγή)

Συμπέρασμα

Εάν η έκθεση στο φθόριο αυξάνει την πιθανότητα εκδήλωσης καρκίνων είναι ένας εύλογος λόγος ανησυχίας.  Σίγουρα χρειάζονται περισσότερες έρευνες πάνω στο θέμα. Παρόλ΄ αυτά μέχρι στιγμής τα δεδομένα δεν υποστηρίζουν τον ισχυρισμό ότι το φθόριο προκαλεί καρκίνο.

3) Νοητικές δυσλειτουργίες (ΙQ)

Μια μετα-ανάλυση μελετών στην Κίνα (κυρίως)  βρήκε ότι υψηλά επίπεδα φθορίου επηρέασαν αρνητικά τα αποτελέσματα IQ τεστ σε παιδιά.
(πηγή)

Ας αναλύσουμε την μελέτη αυτή.

Πρώτα, οι ερευνητές μελέτησαν περιοχές με ‘υψηλές συγκεντρώσεις φθορίου’. Δείτε τον πίνακα 1 (table 1), όπου σε κάποιες περιοχές τα επίπεδα φθορίου ήταν δεκάδες ή και εκατοντάδες φορές πιο ψηλά από τα επιτρεπόμενα όρια. Οι περιοχές με υπερβολική συγκέντρωση φθορίου ήταν λόγω περιβαλλοντικής μόλυνσης από τις βιομηχανίες. Αν αφαιρέσουμε αυτές τις περιοχές βλέπουμε ότι τα ποσοστά φθορίου κυμαίνονταν από 0.6 μέχρι 11mg/L.

Πίνακας 1

Δεύτερον, κάποιες από τις περιοχές με χαμηλά επίπεδα φθορίου (reference group) είχαν επίπεδα φθορίου ψηλότερα από τα επιτρεπόμενα όρια στον δυτικό κόσμο (δείτε table 1). Πάλι αυτές οι περιοχές ήταν βιομηχανικές περιοχές. Αν αφαιρέσουμε αυτές τις περιοχές, τα ποσοστά κυμαίνονταν από 0.2 μέχρι 2.4mg/L.

Πίνακας 1 (συνέχεια)

Αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά με υπερβολική έκθεση σε φθοριούχο νερό είχαν χαμηλότερο δείκτη νοημοσύνης από τα παιδιά που είχαν εκτεθεί σε χαμηλά, κανονικά ή και σε ψηλά όρια φθορίου. Άρα, κατά πόσο το φθόριο σε επιτρεπτά όρια προκαλεί νοητικά προβλήματα σε παιδιά, παραμένει αμφίβολο.

Τρίτον, οι ερευνητές παραδέχονται ότι οι μελέτες που χρησιμοποιήθηκαν στην μετα-ανάλυση τους ήταν σε γενικές γραμμές χαμηλής μεθοδολογικής ποιότητας.

Τέλος, οι ερευνητές παραδέχονται ότι η πτώση στα αποτελέσματα του IQ δεν ξεπερνάει την φυσική διαφοροποίηση αποτελεσμάτων μεταξύ διαφορετικών τεστ που χρησιμοποιήθηκαν για την μέτρηση του IQ.

Μια λεπτομερή κριτική της μετα-ανάλυσης αυτής, αλλά και πως παρουσιάζεται από αυτούς που εναντιώνονται στην φθορίωση, μπορείτε να την βρείτε εδώ.

Συμπέρασμα

Πιθανές επιπλοκές στα αποτελέσματα του IQ λόγω του φθορίου είναι ένας εύλογος λόγος ανησυχίας. Περισσότερες μελέτες χρειάζονται να ερευνήσουν αυτήν την πιθανή συσχέτιση. Λόγω όμως του Flynn Effect (πηγή), δηλαδή της γενικής αύξησης των αποτελεσμάτων του IQ μεταξύ γενεών,  θεωρούμε ότι μια αισθητή πτώση του IQ σε χώρες με  φυσιολογικά όρια φθορίου θα είχε ήδη παρατηρηθεί. 

4) Υπογονιμότητα

Μελέτες σε ζώα που χορηγήθηκαν μικρές δόσεις φθορίου δεν δείχνουν κάποια συσχέτιση με προβλήματα υπογονιμότητας.
(πηγή σελίδα 50)

Μελέτες σε αρουραίους δείχνουν ότι το φθόριο σε μεγάλες δόσεις (2, 4 και 6mg/day) μπορεί να προκαλέσει προβλήματα υπογονιμότητας κυρίως στα αρσενικά. Προβλήματα στην σπερματογένεση και γενικότερη γονιμότητα ήταν τα πιο κοινά. Σε ποντίκια δεν παρατηρήθηκαν τα ίδια αποτελέσματα, όπου το φθόριο (σε γενικές γραμμές) δεν επηρέασε την γονιμότητα τους.
(πηγή)

Το Systematic review του 2000 σε ανθρώπους δεν βρήκε συσχέτιση μεταξύ φθοριωμένες και μη-φθοριωμένες περιοχές σε σχέση με προβλήματα υπογονιμότητας. Τα πιο πρόσφατα reviews δεν βρήκαν καινούργιες έρευνες πάνω στο θέμα.

Κάποιες ενδείξεις υπάρχουν ότι το φθόριο στην αέρια μορφή (με την εισπνοή) του μπορεί να προκαλέσει κάποια προβλήματα υπογονιμότητας σε εργάτες εργοστασίων. Βέβαια η έκθεση σε τέτοιες ποσότητες φθορίου που βρίσκονται στα εργοστάσια, θεωρούνται πολύ μεγαλύτερες από αυτές που έρχεται σε επαφή η πλειοψηφία των ανθρώπων.
(πηγή)

Συμπέρασμα  

Προς το παρόν τα εμπειρικά δεδομένα δεν υποστηρίζουν τον ισχυρισμό ότι η φθορίωση του νερού σε επιτρεπόμενα όρια μπορεί να προκαλέσει προβλήματα υπογονιμότητας σε ανθρώπους.

5) Προβλήματα στην εγκυμοσύνη (Down Syndrome)

Κάποιες αρχικές μελέτες που σύγκριναν φθοριωμένες με μη-φθοριωμένες περιοχές ανέφεραν την αύξηση ρίσκου για σύνδρομο Down σε φθοριωμένες περιοχές (πηγή). Οι μεθοδολογίες των μελετών αυτών ήταν πολύ χαμηλής ποιότητας για να βγουν ακριβή συμπεράσματα. Μια έκθεση του Water Fluoridation Health Monitoring Report για την Αγγλία (2014) δεν βρήκε συσχέτιση του φθοριωμένου νερού με την συχνότητα Down Syndrome στον πληθυσμό.
(πηγή)

Συμπέρασμα

Σίγουρα περισσότερες μελέτες χρειάζονται για να αποφανθούμε με σιγουριά ότι το φθόριο δεν προκαλεί Down syndrome αλλά προς το παρόν τα στοιχεία που έχουμε δεν δείχνουν κάποια συσχέτιση. 

6) Ενδοκρινείς Αδένες

Μελέτες σε αρουραίους και ποντίκια δείχνουν ότι ακόμα και μικρές δόσεις (0.4 με 0.6mg/day)  φθορίου σε συνδυασμό με έλλειψη ιωδίου στην διατροφή τους μπορούν να προκαλέσουν δυσλειτουργίες στο ενδοκρινικό σύστημα και στον θυροειδή. Μη φυσιολογικές τιμές των ορμωνών TSH, T3 και T4 έχουν παρατηρηθεί.
(πηγή 1) (πηγή 2) (πηγή 3)

Αυτές οι δυσλειτουργίες δεν ξέρουμε αν προκαλούν προβλήματα σε ανθρώπους. Κάποιες μελέτες δείχνουν ότι το ρίσκο βρογχοκήλης αυξάνεται σε περιοχές με ψηλά επίπεδα φθορίου και ειδικά σε συνδυασμό με έλλειψη ιωδίου.  Πιο πρόσφατα reviews συμπέραναν ότι τα πιθανά προβλήματα που μπορεί να παρουσιαστούν στον θυροειδή από το φθόριο είναι άμεσα συνδεδεμένα με έλλειψη ιωδίου στο σώμα.
(πηγή 1) (πηγή 2) (πηγή 3)

Μια πρόσφατη μελέτη στην Αγγλία έδειξε αύξηση του υπο-θυροειδισμού σε φθοριωμένες περιοχές σε σύγκριση με μη-φθοριωμένες περιοχές (πηγή). Η μεθοδολογία της και τα συμπεράσματα της όμως κατακρίθηκαν έντονα από πολλούς ανεξάρτητους επιστήμονες.
(πηγή 1) (πηγή 2) (πηγή 3)

Συμπέρασμα

Πιθανές επιπτώσεις του φθορίου στον θυροειδή και άλλους ενδοκρινείς αδένες είναι επίσης ένα εύλογο θέμα ανησυχίας, ιδίως όσον αφορά την αύξηση προβλημάτων μέσα στα χρόνια και  έλλειψη μεθοδολογικά καλών μελετών. Κάποια από τα προβλήματα αυτά είναι άμεσα συνδεδεμένα με έλλειψη ιωδίου στο ανθρώπινο σώμα και επομένως είναι δύσκολο να πούμε ότι το φθόριο δημιουργεί σοβαρά προβλήματα από μόνο του.

Άλλες Πιθανές Παρενέργειες

Είναι σημαντικό να ερευνηθεί το φθόριο στο νερό και οι επιδράσεις του με άλλα βαρέα μέταλλα. Κάποιες πρώιμες μελέτες έδειξαν ότι το φθόριο, ιδίως η χρήση του φθοριοπυριτικού οξέος (Fluorosilicic acid, H2SiF6) ή του φθοροπυριτικού νατρίου (Sodium fluorosilicate, Na2SiF6), στο νερό μπορεί να αποσπάσει τον μόλυβδο από υδροσωλήνες, με αποτέλεσμα να παρατηρηθούν αυξημένα επίπεδα μόλυβδου στο αίμα παιδιών (πηγή 1) (πηγή 2). Μια πιο πρόσφατη μελέτη όμως δεν βρήκε συσχέτιση μεταξύ του φθορίου και το επίπεδο μόλυβδου στο αίμα παιδιών. Μια μικρή συσχέτιση βρέθηκε σε υδροσωλήνες που είχαν κατασκευαστεί πριν το 1946. Η μελέτη συμπέρανε ότι δεν υπάρχει ισχυρός λόγος για να αλλάξει το επίπεδο φθορίου στο νερό.
(πηγή)

Γενικά Συμπεράσματα

Η ασφάλεια του φθορίου ερευνάται για πάνω από 60 χρόνια χωρίς ισχυρές ενδείξεις ότι το φθόριο σε συγκεκριμένες δοσολογίες μπορεί να βλάψει σοβαρά την υγεία μας. Πρέπει όμως εδώ να επισημάνουμε ότι η έλλειψη αποδείξεων δεν σημαίνει αναγκαστικά απόδειξη έλλειψης. Αναμφίβολα, απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση του όλου θέματος, με μεθοδολογικά άρτιες και ευαίσθητες τεχνικές, για να απαντηθούν όσο το δυνατόν πιο σίγουρα τα όποια ερωτηματικά ή επιφυλάξεις εγείρονται στην χρήση του φθορίου γενικά.

Προς το παρόν, οι δοσολογίες που χρησιμοποιούνται στο νερό, με τα δεδομένα που έχουμε φαίνεται να είναι σχετικά ασφαλείς. Η υπερβολική συσσώρευση φθορίου από διάφορες πηγές (μέσω της φθορίωσης του νερού, φθοριούχων οδοντοκρεμών και διάφορων τροφών) είναι ένας εύλογος λόγος ανησυχίας και σίγουρα χρειάζεται να έχουμε επίγνωση της ποσότητας φθορίου που καταλανώνουμε.  Περαιτέρω έρευνα σε άλλα πιθανά ρίσκα είναι θεμιτή.

Γιατί το φθόριο είναι τόσο αμφιλεγόμενο θέμα

Όπως και στο θέμα των εμβολίων ή του καρκίνου, έτσι και στο θέμα της φθορίωσης του νερού η έλλειψη δεδομένων που υπάρχει στην επιστημονική έρευνα καλύπτεται από ψευδοεπιστημονικές θεωρίες συνωμοσίας οι οποίες γεμίζουν αυτά τα κενά με τρομολαγνικούς, ατεκμηρίωτους ισχυρισμούς.

Στο άρθρο είδαμε ισχυρισμούς σχετικά με την ασφάλεια του φθορίου στο πλαίσιο της φθορίωσης του νερού και σχετικά με το κατά πόσο είναι αποτελεσματικό συγκριτικά με άλλες μεθόδους χορήγησης φθορίου στον οργανισμό.

Ως προς το πρώτο σημείο τα στοιχεία μέχρι στιγμής δεν μας έχουν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι το φθόριο είναι επικίνδυνο για την υγεία. Όσων αφορά την αποτελεσματικότητα της φθορίωσης του νερού στη βελτίωσης της στοματικής υγιεινής τα μέχρι τώρα δεδομένα δείχνουν ότι στα παιδιά υπάρχει σημαντική πιθανότητα θετικής συμβολής ενώ για τους ενήλικες δεν έχουμε, ακόμα, ξεκάθαρη εικόνα.

Όσο περισσότερες έρευνες μεγάλου εύρους και καλής ποιότητας γίνονται τόσο περισσότερο θα αποκρυσταλλώνεται η εικόνα που έχουμε για το εν λόγω ζήτημα. Μέχρι τότε όμως η άκριτη αποδοχή ατεκμηρίωτων ισχυρισμών για ζητήματα δημόσιας υγείας από σελίδες αμφιβόλου ποιότητας δεν είναι  η πιο ορθή κίνηση στο πλαίσιο της ενημέρωσης μας.

Βοήθεια στην έρευνα:

Στάμος Αρχοντής – Αρθογράφος Ellinika Hoaxes