Πώς η Ρωσία μετέτρεψε σε όπλο τα fake news

Η Ρωσία δίνει μεγάλη προσοχή στη συνεχιζόμενη επιθετικότητά της στην Ουκρανία και σε άλλα πρώην σοβιετικά κράτη. Αυτό που περνά σχετικά απαρατήρητο είναι οι μη θανατηφόρες μέθοδοι υβριδικού πολέμου, που είναι σε θέση να επηρεάσουν ακόμη και εκλογικά αποτελέσματα στις χώρες που θα μπουν στο στόχαστρο του Κρεμλίνου. Πρόκειται για ένα νέο είδος προπαγάνδας που επιστρατεύει τα μέσα που προσφέρει η τεχνολογία για τη διασπορά ψευδών ειδήσεων και παραπληροφόρησης μέσω του διαδικτύου και ειδικότερα, των κοινωνικών δικτύων. Η Μόσχα έχει επενδύσει τεράστιους πόρους σε αυτό το μηχανισμό, διαστρεβλώνοντας πληροφορίες και πετυχαίνοντας νίκες που μέχρι πρότινος θα ήταν αδιανόητες.

Στη Ρωσία, τα fake news είναι το όπλο, και τα πυροβόλα όπλα που πυροδοτούν τις σφαίρες είναι τα κρατικά πρακτορείο ειδήσεων όπως το Russia Today και το Sputnik. Μπορεί τα συγκεκριμένα δίκτυα να μην έχουν την απήχηση του CNN στις ΗΠΑ, αλλά εξυπηρετούν το γεωπολιτικό τους σκοπό που δεν είναι άλλος από τη σπορά αμφιβολιών σε αυτούς που για τον ένα ή τον άλλο λόγο, δεν εμπιστεύονται τα mainstream ΜΜΕ.

Σκοπός του ρωσικού μηχανισμού προπαγάνδας είναι η παραποίηση και διαστρέβλωση πληροφοριών, προκειμένου αυτές να βρουν “απήχηση” στο κοινό των χωρών της Δύσης, εκμεταλλευόμενος τις προϋπάρχουσες προκαταλήψεις και φόβους, σε θέματα όπως το μεταναστευτικό, τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, τον δήθεν ηθικό και πολιτισμικό ξεπεσμό της κτλ. Με αυτό το τρόπο, είναι δυνατός ο επηρεασμός της κοινής γνώμης, που φτάνει στο επίπεδο επηρεασμού ακόμη και εκλογικών αποτελεσμάτων.

Το γνωστότερο παράδειγμα επηρεασμού της κοινής γνώμης, έχει να κάνει με το ρόλο της Ρωσίας κατά τη διάρκεια του προεκλογικού αγώνα του 2016 στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Stanford, το 41% των ψευδών ειδήσεων κατά το τελευταίο μήνα πριν τις εκλογές, κυκλοφόρησαν μέσω κοινωνικών δικτύων. Το Facebook, παραδέχτηκε επίσημα πως 126 εκατομμύρια Αμερικανού, περίπου το 40% του συνολικού πληθυσμού των ΗΠΑ, είδαν ειδήσεις και αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα, που είχαν «φυτευτεί» από τη διαβόητη πλέον Internet Research Agency, με έδρα την Αγία Πετρούπολη.

Τεράστια ρωσική εμπλοκή παρατηρήθηκε τόσο στο δημοψήφισμα του Brexit, όσο και σε αυτό της Καταλονίας. Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε πως ο λογαριασμός του ισπανόφωνου RT στο Facebook έχει 5,8 εκατομμύρια followers, ενώ στο Twitter, 2,84 εκατομμύρια followers. Η απήχηση αυτών των μέσων στο ισπανικό κοινό, είναι τεράστια.

Αν και η προπαγάνδα δεν είναι σε καμία περίπτωση ένα νέο όπλο, ο τρόπος που διαδίδεται στις μέρες μας, με τη χρήση ψηφιακών μέσων είναι καινούργιος και η Δύση παρακολουθεί αποσβολωμένη τις εξελίξεις, δίχως να έχει καταφέρει να οργανωθεί για να αποκρούσει τα fake news. Εσχάτως, ο Γάλλος Πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν, ανέφερε πως μέσα στους στόχους της χρονιάς θα είναι και ένας νέος νόμος κατά των ψευδών ειδήσεων, για να θωρακίσει την δημοκρατία.

Με τη νέα νομοθεσία θα αναδιαρθρωθεί το γαλλικό ραδιοτηλεοπτικό συμβούλιο «CSA» και οι ιστοσελίδες θα πρέπει να δηλώνουν από που χρηματοδοτούνται. Ενώ θα θεσπιστούν και κανόνες για τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, ιδιαίτερα τις προεκλογικές περιόδους. «Χιλιάδες λογαριασμοί προπαγάνδας στα κοινωνικά δίκτυα εξαπλώνονται σε όλο τον κόσμο, σε όλες τις γλώσσες. Εφευρίσκονται ψέματα για να αμαυρώνουν πολιτικούς, δημόσια πρόσωπα, και δημοσιογράφους», ανέφερε.

Ο λόγος για αυτή τη κίνηση θα πρέπει να αναζητηθεί στις αναφορές για ρωσική ανάμιξη στις προηγούμενες γαλλικές εκλογές, όπου παρατηρήθηκε μεγάλος όγκος ψευδών ειδήσεων εις βάρος ειδικά του Μακρόν και υπέρ των υπόλοιπων υποψηφίων.

Το εξαιρετικά αποτελεσματικό δίκτυο του Κρεμλίνου

Το 2005, ιδρύθηκε το Russia Today, ένα κρατικά χρηματοδοτούμενο πρακτορείο ειδήσεων, με σκοπό τη προβολή της εικόνας της Ρωσίας στο εξωτερικό, καθώς και την αντιμετώπιση της προκατάληψης των δυτικών ΜΜΕ, εις βάρος του Κρεμλίνου. Τα τελευταία χρόνια, έγιναν μεγάλες επενδύσεις στην ιστοσελίδα του RT καθώς και στις πλατφόρμες του στα κοινωνικά δίκτυα και ειδικά στο Youtube.

Εξυπακούεται πως η κρατική χρηματοδότηση, δεν συνεπάγεται αυτόματα κρατικό έλεγχο, αλλά υπάρχει μια ουσιώδης διαφορά. Αφενός, βλέπουμε πολύ συχνά την αναπαραγωγή εξόφθαλμων ψευδών ειδήσεων (δείτε ένα παράδειγμα εδώ) και αφετέρου, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις πρώην δημοσιογράφων του RT που εξαναγκάστηκαν σε παραίτηση, επειδή δεν ακολούθησαν την επίσημη γραμμή, όπως αυτή καθορίζεται από το Κρεμλίνο.

Κάτι ανάλογο ισχύει και για το πρακτορείο Sputnik που ιδρύθηκε το 2004 και αποτελεί έναν δίαυλο διασποράς παραπληροφόρησης. Η Google προχώρησε πρόσφατα στην «υποβάθμιση» (derank) των ειδήσεων στο Ίντερνετ που προέρχονται από το Russia Today (RT) και το πρακτορείο Sputnik, αντιδρώντας στους ισχυρισμούς των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών περί ρωσικής εμπλοκής στις προεδρικές εκλογές του 2016.

Πέρα από το ζήτημα της ανάμιξης στις αμερικανικές εκλογές και τη διασπορά προπαγάνδας, τόσο το Russia Today, όσο και το Sputnik, έχουν μεταδώσει πολλάκις ψευδείς ειδήσεις που έχουν φτάσει και στη χώρα μας. Από το νέο μαχητικό Mig-41 που θα πετά στο διάστημα, ως το νέο άρμα μάχης που θα μπορεί να επιχειρεί στον πλανήτη Άρη και τις εικόνες από βιντεοπαιχνίδι που παρουσιάστηκαν ως απόδειξη ότι οι ΗΠΑ βοηθούν τους τζιχαντιστές στη Συρία, ο κατάλογος των «ευφάνταστων» ιστοριών των δυο ρωσικών μέσων ενημέρωσης, είναι ατελείωτος.

Μερικά ακόμη ενδεικτικά παραδείγματα:

• Τα τελευταία λόγια του Ρώσου στρατιώτη πριν σκοτωθεί στη Συρία;
• Ο Ρώσος «Εξολοθρευτής» σε τρία χρόνια λαμβάνει θέση στο πεδίο της μάχης!
• Σοκ στη Δύση από το νέο ρωσικό βομβαρδιστικό;

Όπως προαναφέραμε, τα νούμερα τηλεθέασης και αναγνωσιμότητας των δυο ρωσικών πρακτορείων στις ΗΠΑ, δεν πλησιάζουν αυτά των τοπικών γνωστών ΜΜΕ όπως το CNN, NY Times κτλ. Αν και το RT ισχυρίζεται πως έχει 10 εκατομμύρια τηλεθεατές μόνο στις ΗΠΑ, ο Βλαντιμίρ Πούτιν, είχε δηλώσει το 2015, πως δεν είναι σε θέση να γνωρίζει την πραγματική απήχηση του συγκεκριμένου πρακτορείου.

Στην Ευρώπη, εκτιμάται πως 36 εκατομμύρια τηλεθεατές, παρακολουθούν το RT σε εβδομαδιαία βάση. Ακόμη και αν αυτοί οι αριθμοί είναι υπερβολικοί, είναι βέβαιο πως εκατομμύρια θεατές ανά το κόσμο, έχουν «πρόσβαση» σε αμφιβόλου ποιότητας ειδήσεις.

Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε πως το rt.com, βρίσκεται στη 369η θέση της παγκόσμιας κατάταξης από άποψη επισκεψιμότητας σύμφωνα με την Alexa, ενώ το sputniknews.com στην 906η. Ενδεικτικά, το μεγαλύτερο traffic για το RT, προέρχεται από τις παρακάτω χώρες, γεγονός που φανερώνει την επιρροή του σε αυτές.

Country	Percent of Visitors	Rank in Country
Russia	20.2%	60
Germany	10.6%	135
United States	9.4%	941
France	5.2%	245
Spain	3.7%	248

Το cnn.com αντίστοιχα. βρίσκεται στην 107η θέση, αλλά η επιρροή του στη Ρωσία είναι σημαντικά μικρότερη, ενώ μόλις μια ευρωπαϊκή χώρα (Ηνωμένο Βασίλειο), βρίσκεται στη πρώτη πεντάδα, σε αντίθεση με τις τρεις στη περίπτωση του rt.com.

Country	Percent of Visitors	Rank in Country
United States	71.6%	30
Canada	4.1%	53
Japan	2.4%	365
China	2.4%	528
United Kingdom	2.1%	201

Συμπεράσματα

Η Ρωσία πέτυχε με πολύ έξυπνες κινήσεις να κυριαρχήσει στο χώρο των λεγόμενων fake news, διαθέτοντας πόρους και προσωπικό για να διασπείρει παραπληροφόρηση που έφτασε στο σημείο να επηρεάσει εκλογικά αποτελέσματα. Πρόκειται για έναν μακρόπνοο και ευφυέστατο σχεδιασμό που έχει πετύχει πολλά με σχετικά μικρό κόστος.

Η Δύση στον αντίποδα, δεν έχει μπορέσει να αναχαιτίσει αποτελεσματικά αυτό το κύμα παραπληροφόρησης, απαντώντας μόνο σπασμωδικά και με ημίμετρα χωρίς συντονισμό.

Η μηχανή προπαγάνδας του Κρεμλίνου, επιστράτευσε όλα τα θεμιτά (πχ κοινωνικά δίκτυα) και αθέμιτα μέσα (πχ online bots) που προσφέρει σήμερα η τεχνολογία.

Πολλές χώρες της Δύσης έχουν μπει στο στόχαστρο της ρωσικής προπαγάνδας και έχουμε δει πολλά σχετικά παραδείγματα «ειδήσεων» που έχουν φτάσει και στη χώρα μας.

Θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο πως η συγκεκριμένη μηχανή προπαγάνδας θα συνεχίσει να εξελίσσεται και να δουλεύει για το σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκε, γεγονός που σημαίνει πως ίσως το μέλλον μας επιφυλάσσει περισσότερες εκπλήξεις.