Είναι το διατροφικό μας σύστημα «χαπακωμένο»;

Πρόσφατα, η Εφημερίδα των Συνακτών ανέρτησε το παρακάτω άρθρο:

Τι ισχύει;

Υπερβολή – Κινδυνολογία

Το άρθρο αποκρύπτει πληροφορίες που μας βοηθούν να έχουμε μια σφαιρική άποψη του θέματος, ενώ παρουσιάζει ως ισχύοντα αρκετά αναχρονιστικά στατιστικά και κανονισμούς.

Παρακάτω αναδημοσιεύουμε ένα άρθρο-απάντηση του Κωνσταντίνου Κυριάκη, επίκουρου Καθηγητή Κτηνιατρικής στο Πανεπιστήμιο Auburn των ΗΠΑ, σε συνεργασία με τον κτηνίατρο του ΕΦΕΤ Απόστολο Κυντάογλου και με την επιμέλεια του Παιδίατρου Αντώνιου Δαρζέντα, ο οποίος αρχικά το δημοσίευσε σε δύο μέρη στον προσωπικό του λογαριασμό στο facebook.

«Η αλήθεια είναι πως ιστορικά η Ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι πολύ πιο αυστηρή από την αντίστοιχη Αμερικανική σε ό,τι αφορά τη χρήση ορμονών και αντιβιοτικών στα παραγωγικά ζώα.

Ας πάρουμε ένα από τα αγαπημένα ζητήματα των ψεκασμένων συνωμοσιολόγων που κατά καιρούς ουρλιάζουν για «τις ορμόνες που ποτίζουν τα ζώα». Ένα ζωικό προϊόν που είτε παράγεται στην ΕΕ, είτε εισάγεται από την ΕΕ, προέρχεται από ζώα που ποτέ στη ζωή τους δεν έχουν λάβει μισό γραμμάριο ορμόνης. Η ΕΕ, τότε ΕΟΚ, έχει απαγορεύσει αυστηρά τη χρήση ορμονών στα παραγωγικά ζώα ήδη από τη δεκαετία του 1980. Μάλιστα το 1995 είχε δολοφονηθεί κτηνιατρος στο Βέλγιο από κύκλωμα διακινητών ορμονών για βοοειδη.

Αντίθετα, στις ΗΠΑ μέχρι σήμερα γίνεται χρήση ορμονών για την αύξηση της παραγωγής σε αγελάδες γαλακτοπαραγωγής, βοοειδή κρεοπαραγωγής, χοίρους και γαλοπούλες. Ορμόνες δεν χρησιμοποιούνται στα κοτόπουλα. Η χορήγηση ορμονών γίνεται πάντα υπό την επίβλεψη κτηνιάτρου. Συγκεκριμένα, στις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής χορηγείται συνθετική ανασυνδυασμενη βόεια σωματοτροπίνη – recombinant bovine somatotropin (rBST). Σύμφωνα με έρευνα του Αμερικανικού Υπουργείου Γεωργίας (USDA) το 2007, μόλις το 17% των αγελάδων λαμβάνουν ορμόνες.

Μπορεί μεν η χρήση σωματοτροπίνης να αυξήσει τη γαλακτοπαραγωγή μέχρι 10-15%, αλλά έχει σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία του ζώου, με αποτέλεσμα να μειώνεται το χρονικό διάστημα παραγωγής γάλακτος. Έτσι πλέον οι Αμερικανοί παραγωγοί απομακρύνονται από τη χρήση σωματοτροπίνης. Επιπλέον, οι καταναλωτές αποφεύγουν προϊόντα που προέχρονται από ζώα που λαμβάνουν ορμόνες, και έτσι σήμερα στα σούπερ μάρκετ οι περισσότερες συσκευασίες γάλακτος αναφέρουν πως δεν προέρχονται από τέτοια ζώα.

Σε ότι αφορά τις επιπτώσεις στην υγεία των καταναλωτών δεν έχουν αποδειχθεί άμεσες συνέπειες, καθώς οι ποσότητες σωματοτροπίνης που φτάνουν στο γάλα είναι πολύ μικρές και η ορμόνη καταστρέφεται στο ανθρώπινο πεπτικό σύστημα. Στα βοοειδή κρεοπαραγωγής στις ΗΠΑ χορηγούνται οιστρογόνα, με τη μορφή εμφυτευμάτων (implants), τα οποία απελευθερώνουν τις ορμόνες σε διάστημα μηνών. Θεωρητικά όταν το ζώο φτάσει στο σφαγείο, δεν έχει κατάλοιπα ορμονών στο κρέας του. Η πρακτική είναι αρκετά δημοφιλής αν και πάλι, οι καταναλωτές φαίνεται πως προτιμούν κρέας από ζώα που δεν έχουν πάρει συνθετικές ορμόνες.

Τέλος, σε ότι αφορά τους χοίρους, γίνεται σχετικά εκτεταμένη χρήση β-αδρενεργικών αγωνιστών, μέσω της τροφής. Σε αυτό το σημείο πρέπει να εξηγήσουμε τι είναι ο χρόνος αναμονής για κάποιο κτηνιατρικό σκεύασμα που προορίζεται για παραγωγικά ζώα. Είναι το ελάχιστο χρονικό διάστημα που απαιτείται να παρέλθει μεταξύ της τελευταίας χορήγησης του φαρμακευτικού προϊόντος και της σφαγής του ζώου, προκειμένου να μην υπάρχει κατάλοιπο του φαρμάκου στο τελικό προϊόν (κρέας, γάλα κ.α.). Τόσο στην περίπτωση των β-αδρενεργικών αγωνιστών, όσο και σ’ αυτή των οιστρογόνων στα βοοειδή, υπάρχει ελάχιστος χρόνος αναμονής, που εφόσον τηρείται από τους παραγωγούς, το τελικό προϊόν είναι «καθαρό».

Συνεπώς, ορμόνες δεν χρησιμοποιούνται ούτε υπάρχουν σε ΚΑΝΕΝΑ είδος κρέατος που καταναλώνεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό συναντάται μόνο στις ΗΠΑ, αλλά και εκεί οι παραγωγοί αποφεύγουν τη χρήση τους και λόγω κόστους, αλλά κυρίως γιατί οι καταναλωτές επιλέγουν πιστοποιημένα προϊόντα από ζώα που εκτρέφονται χωρίς ορμόνες.

Στο άρθρο της ΕφΣυν αναφέρονται επίσης τα πουλερικά ως “κοτόπουλα με χλωρίνη”. Από τη βιβλιογραφία που μας έστειλε ο κος Κιντάογλου προκύπτει πως πρόκειται ουσιαστικά για κοτόπουλα που έχουν πλυθεί με χλωριωμένο νερό, όπως αυτό που πίνουμε από το δίκτυο όπου χρησιμοποιείται χλώριο ως αντιμικροβιακό και ουδόλως για κοτόπουλα με χλωρίνη βέβαια. Η πλύση των πουλερικών με χλωριωμένο νερό συμβάλει στην εξόντωση σοβαρών παθογόνων μικροοργοανισμών που ευδοκιμούν στα κοτόπουλα όπως η Σαλμονέλα και αποτελεί ασφαλή μέθοδο σύμφωνα με τις Υπηρεσίες Υγείας.

Πάντως, η πλύση με χλωριωμένο νερό ΔΕΝ επιτρέπεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση εδώ και πολλά χρόνια. Άρα ούτε εδώ υφίσταται θέμα.

Όσον αφορά τα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται στην κτηνοτροφία, πράγματι αποτελούν σοβαρή και άμεση απειλή για την υγεία του ανθρώπου. Για δεκαετίες, τόσο στις ΗΠΑ, όσο και στην Ευρώπη γινόταν εκτεταμένη χρήση αντιβιοτικών ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΑ, ουσιαστικά για τη βελτίωση των αποδόσεων των ζώων. Η χρήση αυτή ήταν καταχρηστική, πιθανόν και εγκληματική, αφού κατ’ αυτόν τον τρόπο η κτηνοτροφία «παρήγαγε» βακτήρια ανθεκτικά σε ολόκληρες κλάσεις (κατηγορίες) αντιβιοτικών.

Η χορήγηση αντιβιοτικών γινόταν είτε άπαξ ενέσιμα με αντιβιοτικά μακράς δράσης (long acting) σε συγκεκριμένα στάδια της παραγωγής (π.χ. πριν την μεταφορά ζώων σε νέες εγκαταστάσεις και την ανάμιξη ζώων από πολλές πηγές-φάρμες) ή μέσω της τροφής για μεγάλο διάστημα της εκτροφής (εβδομάδες ή και μήνες). Η δεύτερη πρακτική ήταν πιο συνήθης και πιο επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία.

Σ’ αυτό το σημείο αξίζει να πούμε πως σε όγκο, τα αντιβιοτικά που μέχρι πρόσφατα λάμβαναν τα ζώα αποτελούσαν το 80% του συνόλου των αντιβιοτικών που χρησιμοποιούνταν παγκοσμίως, ενώ μόλις το 20% των αντιβιοτικών προορίζονταν για τον άνθρωπο.

Όπως είπαμε παραπάνω, η ΕΕ επέβαλε αυστηρά τη διακοπή της προληπτικής χορήγησης αντιβιοτικών το 2006, ενώ οι ΗΠΑ μόλις το 2016 (με πιλοτική μείωση χρήσης αντιβιοτικών το 2013). Βέβαια το Υπ. Γεωργίας των ΗΠΑ έχει απαγορεύσει τη χρήση συγκεκριμένων κρίσιμων για τη δημόσια υγεία κλάσεων αντιβιοτικών στα ζώα εδώ και κάποια χρόνια. Πλέον η χρήση αντιβιοτικών στα παραγωγικά ζώα επιτρέπεται μόνο θεραπευτικά και με κτηνιατρική συνταγή.

Στις ΗΠΑ η τήρηση της κατάργησης των αντιβιοτικών, μέχρις στιγμής είναι αρκετά αυστηρή και υπάρχουν μηχανισμοί που ελέγχουν την εφαρμογή της νέας νομοθεσίας.

Σε ότι αφορά τις ανακρίβειες του άρθρου της ΕφΣυν, πιθανώς οι πηγές είναι διετίας και ο αρθρογράφος δεν τις διασταύρωσε ή πήρε το άρθρο κατ’ ευθείαν από αγγλική εφημερίδα που χρησιμοποίησε παλαιότερες στατιστικές. Πλέον ένα μοσχάρι που εκτρέφεται στις ΗΠΑ δεν παίρνει κατ’ ανάγκην περισσότερα αντιβιοτικά από το αντίστοιχο μοσχάρι στη Μεγάλη Βρετανία.

Εκεί που υπάρχει μεγάλο πρόβλημα με την υπερβολική χρήση αντιβιοτικών στα παραγωγικά ζώα είναι στις αναπτυσσόμενες χώρες, πολλές εκ των οποίων εξάγουν τρόφιμα στην ΕΕ, όπως η Βραζιλία, η Ινδία, η Ταϊλάνδη κ.α. Σε κάποιες από αυτές τις χώρες δεν υπάρχει κανένας έλεγχος, χρησιμοποιούνται φάρμακα εξαιρετικά επικίνδυνα (π.χ. χλωραμφενικόλη σε γαρίδες) και δεν τηρούνται οι χρόνοι αναμονής. Κυρίως οι Ευρωπαϊκοί ελεγκτικοί μηχανισμοί, που υπερέχουν σε σχέση με τους Αμερικανικούς, βρίσκουν αρκετά συχνά κατάλοιπα επικίνδυνων φαρμάκων σε προϊόντα ζωικής προέλευσης, ειδικά από τρίτες χώρες.

Συμπερασματικά: τα αντιβιοτικά στα ζώα στην Ευρωπαϊκή Ένωση χρησιμοποιούνται μόνο θεραπευτικά και όχι προληπτικά, δηλαδή μόνο σε άρρωστα ζώα όπως και στον άνθρωπο.

Ενδεχομένως η Ελλάδα να είναι πιο επιρρεπής στον κίνδυνο υπερβολικής χρήσης αντιβιοτικών στην κτηνοτροφία, καθώς εγχώρια μπορούν να αγοραστούν ευκολότερα απ’ ότι στην υπόλοιπη ΕΕ, ενώ το ίδιο ισχύει και για τα τρόφιμα που εισάγονται από τρίτες χώρες, ιδίως της Ασίας, όπου ενδεχομένως χρησιμοποιούνται ακόμα πολύ ισχυρά αντιβιοτικά.

Ωστόσο, σύμφωνα με τις αρμόδιες αρχές δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας.

Σε αιφνίδια δειγματοληψία το Εθνικού Προγράμματος Ελέγχου Καταλοίπων 2016, το συνολικό ποσοστό των δειγματοληψιών ζώων (και άρα και όλων των παραγόμενων προϊόντων τους) που έφεραν κατάλοιπα άνω των νόμιμων ορίων, ανέρχονταν μόλις στο 0.46%. [PDF, σελίδα 10 για τη μεθοδολογία, PDF, σελίδα 184 για τα αποτελέσματα]

Όσον αφορά τα προϊόντα που εισάγονται από τρίτες χώρες, οι εγκαταστάσεις όπου παράγονται επιθεωρούνται από κλιμάκια του FVO (Food And Veterinary Office), εγκρίνονται, παίρνουν ειδικό κωδικό αριθμό όπως και τα ευρωπαϊκά, και γίνονται δειγματοληπτικοί έλεγχοι μόλις φτάσουν σε ευρωπαϊκό έδαφος, που επιβεβαιώνουν ότι τα νόμιμα όρια καταλοίπων τηρούνται.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα μη ελεγχόμενης και δήθεν χωριάτικης και υγιεινής εκτροφής είναι η ιστορία που περιγράφει ο κτηνίατρος κος Κιντάογλου που μας λέει χαρακτηριστικά: «την πρώτη φορά που έκανα νεκροτομή σε ‘αλανιάρα’ κότα στο Αγροτικό Κτηνιατρείο πριν 33 χρόνια, είδα πλήρη άτλαντα της παρασιτολογίας των πτηνών (ταινίες, ασκαρίδες, αλλοιώσεις από κοκκίδια), και στάνταρ ερώτηση της γιαγιάς “τις ποτίζω τιραμυκίν γιατρέ’μ αλλά αυτές πάλι ψοφούν”. (Η τιραμυκιν είναι το γνωστό αντιβιοτικό τεραμυκίνη).»