Οι γονείς δεν πρέπει να δίνουν χυμό πορτοκαλιού στα παιδιά τους με το πρωινό;

Πρόσφατα, δημοσιεύτηκε το εξής άρθρο στο bovary.gr:

Παραλλαγές του είδαμε επίσης στα protothema.gr, iefimerida.gr και πολλές άλλες που το αναπαρήγαγαν. Τι ισχύει;

Ελλιπή στοιχεία και παραπληροφόρηση

Καταρχάς, το άρθρο ξεκινά λαμβάνοντας ως δεδομένη τη λαϊκή σοφία πως «το πρωϊνό είναι το πιο σημαντικό γεύμα της μέρας και δεν πρέπει ποτέ να το παραλείπουμε». Ωστόσο, οι τελευταίες μελέτες έχουν δείξει ότι η παραπάνω άποψη μάλλον αποτελεί έναν μύθο.

Είναι αλήθεια ότι όσοι τρώνε πρωινό τείνουν να είναι πιο υγιείς και λιγότερο υπέρβαροι, αλλά ο συσχετισμός δεν συνεπάγεται αιτιότητα, καθώς είναι πιθανό τρίτες κρυφές μεταβλητές να επηρεάζουν το αποτέλεσμα. Έτσι, έχει πιστοποιηθεί ότι όσοι τρώνε πρωινό τείνουν ευρύτερα να έχουν πιο υγιεινές συνήθειες: για παράδειγμα, να καταναλώνουν περισσότερες φυτικές ίνες, ιχνοστοιχεία και βιταμίνες, ενώ παράλληλα, να καπνίζουν λιγότερο, να καταναλώνουν αλκοόλ σπανιότερα και να ασκούνται περισσότερο.

Ο πιο αξιόπιστος τρόπος λοιπόν να ερευνήσουμε το φαινόμενο, είναι οι τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες κλινικές μελέτες (Randomized Controlled Trials – RCTs), δηλαδή για κάθε ένα άτομο που συμμετέχει στη μελέτη, για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα να ορίσουμε τυχαία το αν θα τρώει πρωινό ή όχι, και μετά το πέρας του διαστήματος, να κάνουμε σύγκριση της υγείας του σε σχέση με την στιγμή που ξεκίνησε.

Μια μετανάλυση του 2017 εξέτασε τις ποιοτικότερες RCTs της βιβλιογραφίας ώστε να απαντήσει στο ερώτημα του αν η παράλειψη πρωϊνού αυξάνει το βάρος. Επιλέχθηκαν 8 μελέτες με συνολικό δείγμα 381 ατόμων και διάρκεια που κυμαινόταν από τις 2 έως τις 16 εβδομάδες. Το συμπέρασμα ήταν ότι τα σημερινά στοιχεία δεν υποστηρίζουν ότι η επιλογή κατανάλωσης ή όχι πρωϊνού κάνει διαφορά στην προσθήκη βάρους, παρότι σημειώθηκε ότι περισσότερα κοινά ήδη μελετών απαιτούνται για να υπάρξει βεβαιότητα.

Αυξάνει ένα ποτήρι χυμού τις πιθανότητες εμφάνισης παιδικής παχυσαρκίας;

Το άρθρο στη συνέχεια υποστηρίζει ότι η κατανάλωση χυμού πορτοκαλιού στο πρωϊνό αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης παχυσαρκίας στα παιδιά. Και όμως, η τελευταία ευρύτερη ανασκόπηση βιλιογραφίας (και πάλι του 2017) δεν υποστηρίζει το εύρημα. 8 μελέτες προοπτικής κοορτής ανιχνεύτηκαν ως οι πλέον ποιοτικές, με δείγμα 34.470 παιδιών (η μεθοδολογία ακολουθεί τα άτομα εις βάθος χρόνου ελέγχοντας στατιστικά για μεταβλητές επηρεασμού των αποτελεσμάτων, και από την μια περιλαμβάνει μια τάση μικρότερης αξιοπιστίας από τις RCT καθώς οι ερευνητές δεν τυχαιοποιούν το πείραμα, αλλά ταυτόχρονα περιλαμβάνει και μια τάση μεγαλύτερης αξιοπιστίας καθώς περιλαμβάνει πολύ μεγαλύτερο δείγμα ατόμων και έτσι εκμηδενίζει τον στατιστικό θόρυβο της σύμπτωσης).

Το σύμπερασμα της ανασκόπησης ήταν ότι μια μερίδα (180-240ml) 100% φυσικού χυμού τη μέρα σε βάθος ενός έτους, με παράλληλο στατιστικό έλεγχο του ποσού ολικής κατανάλωσης ενέργειας, συσχετιζόταν με 4% αύξηση του ΔΜΣ (Δείκτη Μάζας Σώματος, BMI) για τα παιδιά ηλικίας 1 με 6 ετών (που ήταν κλινικά ασήμαντη για να κάνει την διαφορά μεταξύ υγιούς βάρους και παχυσαρκίας), ενώ για τα παιδιά 7 μέχρι 18 ετών δεν βρέθηκε καμιά επίδραση της κατανάλωσης χυμού στο βάρος. Χωρίς στατιστικό έλεγχο για το ολικό ποσό ενέργειας που καταναλώθηκε, η αύξηση μειωνόταν σε 2% για τις ηλικίες 1-6 ετών, ενώ παρέμενε 0% για τις 7-18.

Να σημειωθεί ότι η έκδοση του άρθρου από το Πρώτο Θέμα θέτει νέα διάσταση στη λογική πλάνη επαγωγής αιτιότητας από συσχετισμό, αναφέροντας ως δεδομένο: «Έρευνα δείχνει ότι λήψη βιταμίνης C τις πρωινές ώρες αυξάνει το κίνδυνο παχυσαρκίας.»

Πώς εξηγούνται οι διαφορές στα ερευνητικά αποτελέσματα;

Η έρευνα που επικαλλείται το άρθρο, με αρχική πηγή την DailyMail.co.uk, διεξήχθει με επικεφαλής την Dr Maria Luger από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βιέννης σε 652 παιδιά.

Σε επικοινωνία μας μαζί της, μας ανέφερε: «Δεν είμαι πολύ ευχαριστημένη από την κάλυψη της Daily Mail, καθώς είναι αρκετά πατροναριστικά γραμμένη. Η μελέτη είναι cross-sectional και δεν αποδεικνύει αιτιότητα».

Η cross-sectional αποτελεί μια εύκολη, γρήγορη και ανέξοδη μεθοδολογία μελέτης, η οποία, σε μια και μόνο χρονική στιγμή, αφορά την συμπλήρωση ενός ερωτηματολογίου από τους συμμετέχοντες σχετικά με τις συνήθειές τους. Παρότι κατάλληλη για κάποια προκαταρκτικά συμπεράσματα συσχετισμού, γενικά φέρει χαμηλή αξιοπιστία, καθώς δεν διαθέτει ισχυρό στατιστικό έλεγχο μεταβλητών και τα αποτελέσματά της είναι πιθανό να επηρεαστούν από προκατάληψη μνήμης – recall bias. Στην περίπτωσή μας δηλαδή, είναι πιθανό κάποια παιδιά να μην θυμόνταν με ακρίβεια το τι κατανάλωναν καθημερινά για πρωϊνό, σε βάθος χρόνου.

Καθώς η μελέτη δεν έχει δημοσιευθεί ακόμα σε κάποιο επιστημονικό περιοδικό – journal, η Dr Luger μας απέστειλε την σύνοψη – abstract, όπως παρουσιάστηκε στην Ευρωπαϊκή Σύνοδο για την Παχυσαρκία:

Παρατηρούμε ότι όντως, στις μεταβλητές στατιστικού ελέγχου (“adjusted for socioeconomic factors”) λήφθηκαν υπόψη μόνο το εισόδημα της οικογένειας και η ύπαρξη μεταναστευτικού υποβάθρου της ή όχι, που δεν επαρκούν ώστε να αναφερόμαστε σε αιτιότητα.

Είναι ο χυμός πορτοκαλιού ανθυγιεινός;

Στην λήξη του άρθρου διαβάζουμε:

«Ο χυμός πορτοκαλιού δεν είναι εντελώς κακός, αλλά δεν είναι τόσο χορταστικός όσο ένα ολόκληρο φρούτο καθώς έχουν αφαιρεθεί οι φυτικές ίνες και συγκεντρώνουν μεγαλύτερη ποσότητα ζάχαρης» αναφέρει ο Jason Halford, από τον Ευρωπαϊκό Σύνδεσμο για την έρευνας της Παχυσαρκίας.

Η παρότρυνση του σχολίου γενικά είναι βιβλιογραφικά ακριβής. Τα φρούτα έχουν πολύ περισσότερες φυτικές ίνες από το χυμό (που είναι σημαντικές για την υγεία μας), και σε συνδιασμό με το ότι μασιούνται δύσκολα, μας χορταίνουν γρήγορα και δεν καταναλώνονται εύκολα σε μεγάλες ποσότητες. Ευρύτερα, οι «υγρές θερμίδες» δεν μας χορταίνουν όπως οι «στέρεες» και μπορεί να οδηγήσουν σε υψηλότερη κατανάλωση, ενώ ειδικά όταν η ζάχαρη καταναλώνεται σε υγρή μορφή και μεγάλες ποσότητες, είναι σε θέση να «υπερφορτώσει» το συκώτι μας και να οδηγήσει σε αυξημένη παραγωγή λίπους.

Ωστόσο, όπως σημειώνει και η ανασκόπηση βιβλιογραφίας που αναφέραμε, εφόσον το παιδί αρκεστεί σε ένα και μόνο ποτήρι φυσικού χυμού, δεν παρατηρείται κάποιο πρόβλημα. Αν γενικά δεν καταναλώνει πολλά φρούτα και δεν παρουσιάζει ήδη παχυσαρκία, ένα ποτήρι χυμού σχεδόν σίγουρα είναι θετικό για την υγεία του.

Συμπέρασμα

Η σημερινή εικόνα της βιβλιογραφίας δεν υποστηρίζει ότι η παράλειψη πρωϊνού ή η κατανάλωση ενός ποτηριού φυσικού χυμού τη μέρα αυξάνει αιτιωδώς την πιθανότητα εμφάνισης παχυσαρκίας, ωστόσο υπάρχουν και 3 παράγοντες επιφύλαξης που θα πρέπει να λάβουμε υπόψη:

α) οι έρευνες σχετικά με την παράλειψη πρωϊνού αναφέρονται κατά κύριο λόγο σε ενήλικες, και δεν μπορούμε ακόμα να αποκλείσουμε ότι τα δεδομένα ίσως διαφέρουν για τα παιδιά,

β) οι έρευνες σχετικά με την κατανάλωση χυμού δεν αναφέρονται στην κατανάλωσή του αποκλειστικά κατά την διάρκεια του πρωϊνού, αλλά καθόλη τη διάρκεια της μέρας, και δεν μπορούμε ακόμα να αποκλείσουμε ότι οι δυο περιπτώσεις μπορούν να παρουσιάζουν διαφορετικά αποτελέσματα,

γ) τέλος, περιμένουμε περισσότερες ποιοτικές μελέτες που θα επικυρώσουν με ακόμα μεγαλύτερη βεβαιότητα τα ευρήματα που αναφέραμε.

Πάντως, η βεβαιότητα για αιτιώδη σύνδεση της κατανάλωσης χυμού ή πρωϊνού με την παιδική παχυσαρκία, αποτελεί σίγουρα παραπληροφόρηση, σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέσαμε παραπάνω.