Ο Πλανκ, ο Αϊνστάιν κι η ομιλία του σοφέρ

Εδώ και χρόνια κυκλοφορεί μια διασκεδαστική ιστορία αλλαγής ρόλων, με σκοπό να καταδείξει τη διαφορά μεταξύ της πραγματικής και της επιφανειακής γνώσης ενός αντικειμένου.

Οι δύο πιο γνωστές εκδοχές της έχουν πρωταγωνιστή τον πασίγνωστο Αϊνστάιν,  και τον Γερμανό, νομπελίστα φυσικό και πατέρα της κβαντικής θεωρίας, Μαξ Πλανκ

Ο συνήθης τίτλος που τη συνοδεύει είναι “H γνώση του σοφέρ (ή οδηγού)”

Για τον Αϊνστάιν η ιστορία έχει κάπως έτσι:

Τις διαλέξεις που έδινε ο Αϊνστάιν (1879-1955) τις παρακολουθούσε κι ο οδηγός του. Ταξιδεύοντας για κάποια διάλεξη, ο οδηγός λέει στον Αϊνστάιν, πως έχει ακούσει τη διάλεξη του τόσο πολλές φορές, που θα μπορούσε να την δώσει κι αυτός. Γελαστά ο Αϊνστάιν του πρότεινε να αλλάξουν θέσεις. Ο Αϊνστάιν κάθισε με τη στολή του οδηγού στην αίθουσα, κι ο οδηγός έδωσε τη διάλεξη, χωρίς να κάνει το παραμικρό λάθος. Στο τέλος κάποιος ακροατής υπέβαλε μια δύσκολη ερώτηση για την θεωρία της σχετικότητας. Ο οδηγός του Αϊνστάιν του είπε: «Λοιπόν, η απάντηση στο ερώτημα σας είναι τόσο απλή, που νομίζω, ότι μπορεί να σας την δώσει ακόμα κι ο οδηγός μου, που κάθεται εκεί στο ακροατήριο…»

Πάνω κάτω ίδια ανάγνωση και για τον Πλανκ:

Όταν πήρε το Νόμπελ Φυσικής το 1918 ο Μαξ Πλανκ άρχισε περιοδεία σε όλη τη Γερμανία. Οπουδήποτε τον καλούσαν, έδινε την ίδια διάλεξη πάνω στη νέα θεωρία της κβαντικής μηχανικής. Μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, που ο σοφέρ του είχε μάθει απέξω το περιεχόμενο της ομιλίας του.

«Πρέπει να έχετε βαρεθεί, κύριε Πλανκ, να λέτε συνεχώς τα ίδια. Σας προτείνω στην προσεχή διάλεξη στο Μόναχο, να αλλάξουμε ρόλους. Θα καθίστε στην πρώτη σειρά, φορώντας το κασκέτο του σοφέρ. Θα είναι μια αλλαγή και για τους δυο μας. Τι λέτε;»

Ο Πλανκ το βρήκε διασκεδαστικό και δέχτηκε την πρόταση. Ο σοφέρ του εκφώνησε τον συνηθισμένο του λόγο πάνω στην κβαντική μηχανική μπροστά σ’ ένα κοινό υψηλής κατάρτισης στη φυσική. Κάποια στιγμή ένας καθηγητής φυσικής σήκωσε το χέρι για να κάνει μια ερώτηση. Ο σοφέρ απάντησε: «Δεν φανταζόμουν ότι σε μια πόλη τόσο προηγμένη όσο το Μόναχο θα μου έκαναν μια τόσο απλή ερώτηση. Θα παρακαλέσω λοιπόν τον σοφέρ μου να απαντήσει».

Η χρησιμοποίηση βέβαια του Αϊνστάιν ή του Πλανγκ γι αυτή την ιστορία μάλλον δεν είναι ιδιαίτερα επιτυχημένη. Ο Αϊνστάιν ιδίως είναι από τους λίγους που σχεδόν όλοι θα μπορούσαν ν΄ αναγνωρίσουν. Στην πραγματικότητα, κάθε εκδοχή αυτού του ανέκδοτου, που περιλαμβάνει κάποιο διάσημο πρόσωπο, είναι εγγενώς απίθανη, γιατί πώς θα μπορούσε ένα κοινό να μην αναγνωρίσει τον καλεσμένο του και θα τον μπέρδευε με αυτόν που θα μιλούσε;

Το σίγουρο είναι ότι αυτή η  ιστορία αλλαγής ρόλων μεταξύ ενός διάσημου/σημαίνοντα/σπουδαίου ατόμου κι ενός υπηρέτη/οδηγού/εργάτη δεν είναι πρόσφατη, τη βρίσκουμε -σε διάφορες παραλλαγές-  μέσα στα χρόνια

Τη δεκαετία του 50 εντοπίζεται η πιο παλιά εκδοχή της ιστορίας

Στην εβραϊκή λαογραφία βρίσκουμε τη διήγηση μεταξύ ενός σοφού ραβίνου, που έχει προσκληθεί να μιλήσει (τι άλλο) σε μια συγκέντρωση σε μια μακρινή πόλη, και του υπηρέτη του.

Στο “Θησαυρό της Εβραϊκής Λαογραφίας” του Nathan Ausubel εμφανίζεται η ιστορία ενός διάσημου ιερέα του Dubno, του οποίου ο οδηγός του πρότεινε το εξής πριν από μια ομιλία:

“Ραβί, κάνε μου μια χάρη. Για μια φορά θα ήθελα να είμαι αυτός που εισπράττει όλες αυτές τις τιμές και την προσοχή του κόσμου, για να δούμε πως πραγματικά αισθάνεται. Για αυτή τη μοναδική φορά, αλλάξτε ρούχα μαζί μου. Εσείς θα είστε ο οδηγός κι επιτρέψτε μου να γίνω ο ραβίνος. “

Ο ραβίνος, μια χαρούμενη και γενναιόδωρη ψυχή, χαμογέλασε και του είπε: ” Εντάξει – αλλά θυμηθείτε, τα ρούχα δεν κάνουν τον ραβίνο. Αν σας ζητηθεί να εξηγήσετε κάποιο δύσκολο κομμάτι του Νόμου, προσέξτε να μην φανείτε ανόητος ».

Η ανταλλαγή έγινε πράγματι. Φτάνοντας στον προορισμό τους, ο ψεύτικος ραβίνος έτυχε ένθερμης υποδοχής με ενθουσιασμό και το χάρηκε πολύ. Στο τέλος, όμως, ήρθε η φοβερή στιγμή που του απευθύνθηκε ένα εξαιρετικά δύσκολο ερώτημα.

Πλησίασε τότε τον ερωτώμενο ευγενικά και του είπε  … κτλ

Η ίδια ιστορία αποδίδεται και σε άλλον ραβίνο, τον  Jacob ben Wolf Kranz του Dubno 1740-1804 (δείτε το βιβλίο One one Day, Bloch, 1987)

Επίσης το ανέκδοτο διηγείται ο κωμικός Jerry Clower το 1970

Ωραία παραλλαγή της ένα ανέκδοτο για έναν Πάπα το 1994:

Ο Πάπας κάνει περιοδεία στις Ηνωμένες Πολιτείες κι ανησυχεί ότι δεν θα προλάβει την επόμενη συγκέντρωση. Αφήνει τους ακόλουθούς του πίσω για να μην καθυστερήσουν και ξεκινά μόνος με το αυτοκίνητό του και τον οδηγό του να κάνουν αγώνα δρόμου. Ενώ τρέχουν αρκετά η Αγιότητά Του εξακολουθεί να ανησυχεί ότι θα καθυστερήσουν. Λέει στον οδηγό του να το πατήσει ακόμη πιο πολύ, αλλά αυτός αρνείται γιατί όπως του είπε, είχε ακούσει ότι η τροχαία σ΄ αυτά τα μέρη ήταν ιδιαίτερα σκληρή με τους παραβάτες και δεν ήθελε να το διαπιστώσει από πρώτο χέρι. Τσατίζεται η Αγιότητά Του και διατάζει τον οδηγό να πάει πίσω και να οδηγήσει αυτός. Πιστεύει ότι κανείς δεν θα τολμούσε να βάλει τον Πάπα στη φυλακή. Σε λίγο, όπως συμβαίνει σ΄ όλες τις σχετικές ιστορίες νάτος κι ο τροχονόμος.

Χλομιάζει και αρχίζει να τρέμει. Καλεί τον διευθυντή του τμήματός του μέσω του ασυρμάτου και τον ρωτά: “Κύριε Διευθυντά, τους γράφουμε όλους τους παραβάτες;”

-Όλους, παιδί μου. Τι ερώτηση είναι αυτή;

-Σίγουρα; Ρωτάω επειδή έχω σταματήσει ένα υψηλά ιστάμενο πρόσωπο για υπερβολική ταχύτητα.

-Όλους, είπα. Ακόμη και τους υπουργούς.

-Σίγουρα, ε; Επειδή αυτός που έχω εδώ είναι ακόμη πιο σημαντικό πρόσωπο.

– Ναι παιδί μου. Ναι. Και τον Πρωθυπουργό να σταματήσουμε θα τον γράψουμε. Όλοι είμαστε ίσοι απέναντι στον νόμο.

– Τι Πρωθυπουργό μου λέτε;;; Εδώ μιλάμε για πολύ πιο σημαντικό πρόσωπο.

– Ποιόν έπιασες αγόρι μου; Τον Πάπα συνέλαβες, επιτέλους;

– Ποιον Πάπα, κύριε Διευθυντά. Να φανταστείτε ότι αυτός που έπιασα, έχει τον Πάπα για οδηγό του !!

Το 2004 παραλλαγή της ιστορίας μας εμφανίστηκε στο Reader’s Digest , με πρωταγωνιστές μερικούς ναυτικούς

As a benefits specialist in the Marines, I travel around delivering lectures on life insurance. After listening to a dozen of these talks, the corporal who drove me from base to base insisted he knew my spiel by heart. “Prove it,” I said. So at the next base the corporal delivered my speech. As he ended his flawless performance, a Marine asked, “What do I pay for insurance after I leave the Corps?”

My driver froze. Was the jig up? Would ignorance of the facts force him to crumble? Not my corporal. “Marine,” he said sternly, as he pointed to me, “that is such a dumb question that I am going to let my driver answer it.”

Για τους φαν του μπέιζμπολ, υπάρχει παραλλαγή της από το 2008, αυτή τη φορά με τον πρώην διευθυντή των Los Angeles Dodgers Tommy Lasorda να αλλάζει θέσεις με τον οδηγό του, για μια ομιλία σε ένα συμπόσιο.

Υπάρχουν κι άλλες πολλές ιστορίες που μοιάζουν μεταξύ τους, αλλά όλες λίγο πολύ είναι μυθοπλασίες και μη εξακριβωμένες.

Εν κατακλείδι, η ιστοριούλα αυτή δεν επαληθεύεται ότι διαδραματίστηκε από καμία γνωστή καταγεγραμμένη επίσημη πηγή, για κάποιον από τους δύο αυτούς επιφανείς άνδρες κι αγγίζει τα όρια του μύθου.