Μετα – αλήθεια στην Ιατρική

Το Λεξικό της Οξφόρδης, όρισε την λέξη «μετα – αλήθεια», (Post – Truth) ως λέξη της χρονιάς για το 2016. Η μετα – αλήθεια είναι , λοιπόν, πρακτική που σχετίζεται με, ή δηλώνει συνθήκες στις οποίες τα αντικειμενικά γεγονότα έχουν μικρότερη επίδραση στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης απ’ ότι η επίκληση σε συναισθήματα και οι προσωπικές πεποιθήσεις.

Τα λεγόμενα fake news σχετίζονται στενά με την έννοια της μετα – αλήθειας. Και για να είμαστε ακριβείς, η μετα-αλήθεια δεν είναι το ψεύδος ή το ψέμα, αλλά εναλλακτικές αναγνώσεις που δεν στηρίζονται στα γεγονότα, αλλά σε προσωπικές γνώμες και συναισθηματικές κρίσεις, με αδιαφορία για την αντικειμενική τους τεκμηρίωση. Η χρήση του προθέματος «μετα-» δεν σχετίζεται με την χρονική αλληλουχία αλλά με την σε άλλη επίπεδο «ανάγνωση» της πραγματικότητας κατά την Β. Κιντή.

Στην μετα-αλήθεια προηγείται ιεραρχικά η προσωπική μας άποψη και τα γεγονότα «στρατολογούνται» για να την δικαιολογήσουν, να την στηρίξουν, να την νομιμοποιήσουν ακόμα κι αν χρειάζεται να διαστρεβλωθούν, να γίνει επιλεκτική χρήση τους, ή να αποκρυφτούν κρίσιμες πτυχές τους. Συχνά οι σκοποί της χρήσης fake news δεν είναι απλώς η γενικόλογη αερολογία, αλλά η χειραγώγηση και η ιδιοτέλεια.

Περισσότερο, τότε,  ενδιαφέρει η αληθοφάνεια των πληροφοριών και η προέλευσή τους (Σ.Ψύλλος), παρά η τεκμηρίωση και η διασταύρωσή τους. Μάλιστα, ο όγκος των διαδικτυακών «πληροφοριών» είναι πλέον τόσο μεγάλος(Σ.Ψύλλος) , που είναι αδύνατον για τον μέσο Πολίτη, χωρίς εξειδίκευση, να τις αξιολογήσει, ειδικά σε κρίσιμα θέματα όπως η Υγεία.

Και εδώ, αναδύονται δύο κρίσιμα χαρακτηριστικά της μετα-αλήθειας στον χώρο της Υγείας: Πρώτον, η συσχέτιση του φαινομένου με την ψηφιακή εποχή της άυλης πληροφορίας που δεν δύναται να συσχετισθεί με τη υλιστική και επιστημονική γνώση του κόσμου, αυτονομούμενη από τα γεγονότα, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Ε.Πατηνιώτης. Δεύτερον, με την επακόλουθη δημιουργία κλειστών νησίδων Πολιτών «προσωπικής αλήθειας», ιδιαιτέρως απρόσβλητων από την Επιστήμη, όπου αρκεί η αλληλοεπιβεβαίωση και η ενίσχυση των προσωπικών πεποιθήσεων.

Η αναγνώριση, σύνδεση, ταξινόμηση και ο συνδυασμός ψηφιακών δεδομένων, έχει πλέον μεγαλύτερη αξία από την πραγματικότητα, με συχνές περιπτώσεις “deep fakes” όπου δημιουργείται μια ολόκληρη αλλοιωμένη πραγματικότητα που είναι ιδιαιτέρως δύσκολο να προσπελαστεί και να αναταχθεί από τις δυνάμεις τις Επιστήμης, του Ορθολογισμού και του έλλογου επιχειρήματος.

Χαρακτηριστικά εμφανίζονται πολυπληθείς ομάδες αντιεμβολιαστών, ομοιοπαθητικών και άλλων εναλλακτικών «θεραπευτών» που διακινούν ψευδο-επιστημονικά άρθρα και «θεραπείες» χρησιμοποιώντας τακτικές όπως η διαφήμιση, η προπαγάνδα, το cherry picking (Barseghyan) ειδικών περιστατικών, η «προσωπική αλήθεια» δήθεν ασθενών και η διαδικτυακή παραπληροφόρηση. Συγκεκριμένες ομάδες συμπολιτών μας που εμπλέκονται στο δίχτυ αυτό της παραπληροφόρησης δεν έρχονται ή δεν δύνανται γνωστικά να έρθουν σε επαφή με την Επιστήμη κι έτσι αρκούνται στις αληθοφανείς και εύπεπτες εξηγήσεις των τσαρλατάνων. Η «εσωτερική» επιβεβαίωση που λαμβάνουν στις κλειστές ομάδες που αναφέραμε τους είναι αρκετή.

Δεδομένου ότι τέτοιες συμπεριφορές έρχονται σε κατάφωρη αντίθεση με την Δημόσια Υγεία αλλά και με την σωματική ακεραιότητα ευάλωτων προσώπων όπως ανήλικοι και ηλικιωμένοι, σε αυτές τις «κλειστές ομάδες» δεν αρκεί ενίοτε η διαδικασία ενημέρωσης και η προσπάθεια πειθούς (Σ.Ψύλλος). Άλλωστε, πόσα περισσότερα επιστημονικά στοιχεία χρειάζεται για να πεισθούν οι αντιεμβολιαστές, από την εξάλειψη της Ευλογιάς, του μεγαλύτερου φονέα της ανθρωπότητας, μακράν φονικότερου από τους δύο παγκόσμιους πολέμους και την πανούκλα; (Thomson – Upshur)

Η Επιστημολογία, άσκησε συντεταγμένη και εύλογη κριτική στην Επιστήμη για την συσχέτισή της με τα κοινωνικά και οικονομικά δρώμενα, αλλά όταν αυτή η τακτική εξέπεσε σε αναρμόδια ή και διεφθαρμένα χέρια, τότε δημιούργησε ένα ψηφιακό ψηφιδωτό εφιαλτικά επικίνδυνο για τη Δημόσια Υγεία. Η συντεταγμένη Φιλοσοφία του υποκειμενικού Ιδεαλισμού του Berkeley εξελίχθηκε σε άκρατο σολιψισμό με έντονα ναρκισσιστικά στοιχεία.

Η κρίση εμπιστοσύνης στην Επιστήμη δεν απέδωσε εναλλακτική λύση για μια μέθοδο που θα εξηγεί, θα προβλέπει και ενίοτε θα γιατρεύει τόσο καλά όσο η Επιστήμη και δη η Δυτική Ιατρική.

Συνεπώς, η νέα ψηφιακή εποχή, που αποτελεί Επιστημολογική εξέλιξη ανάλογη της Επιστημονικής Επανάστασης (Ε.Πατηνιώτης), φέρνει νέα δεδομένα στη διακίνηση των πληροφοριών, που δεν «υποχρεούνται» οντολογικά να σχετίζονται με την υλική πραγματικότητα, διακινούμενες ως μιμίδια με ενίοτε αυτόνομη ύπαρξη.

Όμως, η πραγματικότητα, ως φαινόμενο που εξηγείται πολύ καλά με τη χρήση της Επιστημονικής Μεθόδου, ενίοτε τιμωρεί όταν την αγνοούμε. Η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης δεν θα είναι συνετό να περιορισθεί. Υπάρχουν όμως τομείς όπως η Δημόσια Υγεία και η προστασία των αδυνάμων και ασθενών, όπου η οι τσαρλατάνοι και οι ψευδο-επιστήμονες δεν θα είναι φρόνιμο να παρεμβαίνουν. Μάλιστα, πιστεύω ότι η μεταμοντέρνα σχετικιστική επικράτηση όπου «όλα επιτρέπονται» είναι επιβλαβής για την αλήθεια και ευνοεί την προπαγάνδα και την χειραγώγηση εκ μέρους των ισχυρών και αδίστακτων αυτού του κόσμου.

Και όπως εύλογα απάντησε ο Saul Kripke στον Paul Feyerabend, «Όταν όλα επιτρέπονται, τίποτα δεν αλλάζει». Δυστυχώς.

Η Θεσμική θωράκιση και η εξάλειψη του τυπικού αλλά και του λειτουργικού αναλφαβητισμού θα περιορίσει αυτή την επιδημία παραπληροφόρησης. Κατά τη γνώμη μου, το σύγχρονο σχολείο θα ήταν ωφέλιμο να εντάξει την διαδικτυακή και ψηφιακή εκπαίδευση στην υποχρεωτική Παιδεία.

***

Παναγιώτης Ιακωβής
Καρδιολόγος – Επεμβατικός Καρδιολόγος
Διδάκτωρ Καρδιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών